Το όρος Κωτίλιο κατά την Αρχαιότητα

Το όρος Κωτίλιο δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή της Φιγαλείας, περιοχή με ιδιαίτερο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς εκεί βρίσκεται ο περίφημος ναός του Επικουρείου Απόλλωνος των Βασσών (κατά ορισμένους μελετητές, έργο του Ικτίνου) αλλά και ένα πλήθος από δημόσια, ιδιωτικά και λατρευτικά κτήρια.

Μνεία για την τοποθεσία Κωτίλο γίνεται για πρώτη και μοναδική φορά από τον Παυσανία (Αρκαδικά 8,41,10) ο οποίος αναφέρει την ύπαρξη ναού της Αφροδίτης στην κορυφή του όρους Κωτίλιο, με λατρευτικό άγαλμα. Την εποχή που ο Παυσανίας επισκέπτεται την Αρκαδία (174πΧ) ήδη ο ναός δεν έσωζε τη στέγη του.

Το 1905 παράλληλα με τις αναστηλωτικές και ανασκαφικές εργασία που γίνονται στον Ναό του Απόλλωνος, αρχίζουν οι ανασκαφές στο όρος Κωτίλιο. Η ανασκαφή αυτή έφερε στο φως δύο (2) ναικά οικοδομήματα με πρόδομο και σηκό, με προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο (ιδιαιτερότητα που παρατηρείται στα περισσότερα ναικά οικοδομήματα στην Αρκαδία). Το πλήθος των γυναικείων ειδωλίων, τα χάλκινα κάτοπτρα και τα κοσμήματα που βρέθηκαν οδήγησαν τον ανασκαφέα στην απόδοση των ναών σε γυναικείες θεότητες. Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα ήταν αναθηματική επιγραφή δούλων που αναφέρει τον “απόλλωνα Βασσίτα”, την “αρτέμιδα Fορθασία” και τον “σινόεντα Πάνα”, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στην Αφροδίτη.

Η οικοδόμηση των δύο ναών χρονολογείται στον 6^ο αι.π.Χ από μία ακροκέραμο με ανάγλυφη παράσταση σφιγγός που χρονολογείται σ’αυτή την εποχή. Από άλλα ευρήματα (νομίσματα) αποδεικνύεται ότι οι ναοί υπήρχαν και κατά τον 4^ο αι μετά τον συνοικισμό της Μεγαλόπολης αλλά η παρακμή του άρχισε μετά την ανέγερση του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα και με την κτίση της Μεγαλόπολης η οποία ως γνωστόν επέφερε μια γενικότερη παρακμή στις αρκαδικές πόλεις.

Αυτό που αξίζει και εδώ να σημειωθεί είναι ο προσανατολισμός των δύο ναικών οικοδομημάτων. Και εδώ ακολουθεί την Αρκαδική παράδοση που θέλει τα ναικά οικοδομήματα να αναπτύσσονται στον άξονα Βορρά – Νότου (αντί του συνήθους Ανατολή – Δύση) και έχει διχάσει τους ερευνητές στην ερμηνεία του φαινομένου αυτού.

Ορισμένοι από τους μελετητές πιστεύουν ότι ο προσανατολισμός αυτός επιβάλλεται από τις δύσκολες συνθήκες διαμόρφωσης του εδάφους στην Αρκαδία (κάτι που στην περίπτωση του όρους Κωτίλιο καταδεικνύεται χαρακτηριστικά) ενώ άλλοι αποδίδουν τον προσανατολισμό αυτό στην εκτεταμένη και πανάρχαια λατρεία του Υπερβόρειου Απόλλωνα στην Αρκαδία (του Απόλλωνα που έρχεται από το Βορρά κάθε Άνοιξη). Η δεύτερη αυτή εκδοχή φαντάζει σαφώς ελκυστικότερη και έρχεται να σμίξει με τις φωνές άλλων μελετητών που θέλουν ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη και βαθιά τη σχέση των Αρκάδων με τη Μουσική. Υπολείπεται όμως σε χειροπιαστά – αρχαιολογικά επιχειρήματα. Το θέμα αυτό πάντως παραμένει ανοιχτό καθώς η μελέτη της Αρκαδίας συνολικά βρίσκεται ακόμη σε αρκετά πρώιμο στάδιο.

Β.Ε