11.8.1836.  Ιδιωτικό Πωλητήριο, προικώου χωραφιού στο Ζυγοβίστι Γορτυνίας.

Έγγραφο σε υψηλή ανάλυση

 Μεταγραφή απαράλλακτη του πρωτότυπου.

[.....?] (πιθανότατα υπογραφή του γραφέα, ως επανόγραμμα)

διά τοῦ παρόντος γράμματος φανερόνω καί ὁμολογῶ ἡ κάτωθεν

ὑπογεγραμμένη ἐλένη θυγάτηρ τοῦ πανάγου μαυραϊδόπουλου, καί γυ-

νή τοῦ ἀναστάση σταθόπουλου, Σήμερον μέ καλήν μου γνώμην καί

θέλησιν καί ἄνευ τινός βίας, ἐπώλησα τό χωράφιον τό προικίον μου

κείμενον εἰς τήν θέσιν εἰς τοῦ μπαρκοῦκη τά καλύβια ὅλον μέ τήν

περιοχήν [τό ὁποῖον] συνορεύει κατά ανατολάς μέ δημήτριον μπο-

γάσαρι, κατά δυσμάς μέ διαμαντή μπαρουξή, κατά ἄρκτον

μέ κύρ ἀθανάσιον Ἀντωνόπουλον, καί κατά μεσημβρίαν μέ δρό-

μον δημόσιον.  τό διαλειφθέν χωράφιον τό ἐπώλησα εἰς τόν

αὐταδελφόν μου Ἀναστάσιον διά δραχμάς ἑκατόν τριάντα ἔξη, ἀριθ:

δρχ. 136.-  τάς ὁποίας καί ἔλαβον ἐπί χεῖρας μετρητάς σῶας

καί ἀνελειπές, καί ἀπό τῆς σήμερον καί εἰς το ἐξῆς καί εἰς

αἰώνα τόν ἅπαντα, γίνομαι ξένη καί ἀλλότριος τοῦ αὐτοῦ χωρα-

φίου ἐγώτε καί οἱ κληρονόμοι μου, καί γίνεται κύριος καί καθο-

λικός οἰκοκύρης καί ἰδιοκτήτης ὁ ἄνωθεν ἀυταδελφός μου ὡς νό-

μιμος ἀγωραστής αὐτός καί οἱ κληρονόμοι του, νά τό διαθέτει ὡς

θέλει καί βούλεται καί εἰς πάντων τήν ἔνδειξιν καί πρός ἀσφάλειαν

ἐγένετο τό παρόν ἐνυπόγραφόν μου βεβαιωμένον παρ’ ἐμοῦ  καί

μεμαρτυρημένον παρά τῶν κάτωθεν τιμίων μαρτύρων καί ἐ-

δώθη εἰς χεῖρας του, τό ὁποῖον ἔχει τό κῦρος καί τήν ἰσχύν ἐν παν-

τί καιρῷ καί τόπῳ. καί ὑποφαίνομαι. ------------------

Ἐν Ζυγοβίστι τήν 11: Αὐγύστου  1836: -----------------

»Ἐλένη θυγάτηρ τοῦ πανάγου μαυραϊδόπουλου καί γυνή τοῦ ἀναστάση

σταθόπουλου μην ἠξεύροντας γράμματα βεβαιῶ τά ἄνωθεν διά

χειρός Ἀναγνώστου ἀθανασίου ζαρακᾶ ἐγώ δέ κάμνω τό σημεῖον του σταυροῦ +

»πανάγος μαυραϊδόπουλος καί πατήρ τῆς ἄνωθεν Ἐλένης μήν ἡξεύ-

ροντας γράμματα μαρτυρῶ τά ἄνωθεν διά χειρός Ἀναγνώστου [Σταυ-]

ρόπουλου ὅς τις παρακαλεστικῶς ἔγραψεν αὐτόν ὡς μάρτυρα

»  μάβραηδής μαβραηδόπουλος  μάρτίρο
»  νικολετα μάρτυρόν.
»  μήν ηξεροτας γράματα εβαλαλα τον παναγιοτη πετρούλια καί ηπωγραψε

ἐγω μαστρογεοργειος μαβραηδόπουλος μαρτηρο                                
παναγιότις πιετρούλιας μαρτηρο


Παρατηρήσεις:

Δίφυλλος χάρτης διαστ. 32,7 Χ 44,5 εκ., μάλλον Ιταλικής κατασκευής όπως αναγνωρίζεται από τα υδατογραφάματα των φύλλων.  Φέρει πολλά μικρά χάσματα στις διπλώσεις και ούγιες, ενώ ο χρόνος και η υγρασία τείνουν να εξαλείψουν τη μελάνη σε πολλά σημεία.

Ως ιδιωτικό συμβόλαιο, δεν καταγράφεται ο συντάξας ο οποίος αν και έχει κάποια γνώση σύνταξης παρομοίων εγγράφων, παραλείπει μερικά βασικά στοιχεία. 

Δεν καταγράφεται η αιτία πώλησης του προικώου, το οποίο προστατεύεται ιδιαίτερα.

Επίσης δεν εμφανίζονται οι υπογραφές δυο μαρτύρων: του Αναγνώστη–Αθανασίου Ζαρακά και του Αναγνώστη Σταυρόπουλου. Ίσως οι ίδιες εγγραφές των ονομάτων τους, δηλώνουν άτυπα ως υπογράψαντες.

Στο υποσελίδιο υπάρχει ενδιάμεσα των υπογραφών μια σειρά κενή. Αντικανονικό για συμβόλαιο, αλλά για την εποχή δεν πρέπει να έχουμε απαιτήσεις λόγο ανεπάρκειας συμβολαιογράφων, αλλά κυρίως για λόγους οικονομίας συμβολαιογραφικών εξόδων.     

Ως μια πιθανή αιτία της πώλησης θεωρώ ίσως την εξής: Κατά το γάμο της Ελένης, μη έχοντας ο πατέρας μετρητά για τη προίκα της, έδωσε προσωρινά το χωράφι με τη συμφωνία να ανταλλαγή εν καιρώ με τα χρήματα του παρόντος συμβολαίου.

Σε παρόμοιες περιπτώσεις, αλλά σε άλλα μέρη, όπως στη βόρειο Πελοπόννησο, ο γάμος τελούνταν στην εκκλησία κανονικά, αλλά οι νεόνυμφοι δεν συνοικούσαν, επιστρέφοντας στα πατρικά τους σπίτια χωριστά, μέχρι την εποχή που υπήρχαν εισοδήματα, συνήθως το Σεπτέμβρη, από τη πώληση της σταφίδας, οπόταν τελούσαν το γαμήλιο γλέντι. Εκτός από πολλές προφορικές μαρτυρίες, διαθέτω και σχετικό προικοσύμφωνο περιοχής Ξυλοκάστρου έτους 1890.  Αυτά γινόντουσαν μέχρι το 1940, ενώ σε μερικά μέρη της Αλβανίας, όπου ισχύει το ίδιο έθιμο, συνεχίζεται και σήμερα. 

Αναγνώριση προσώπων

Ελένη Σταθοπούλου, σύζ. Αναστάση, το γένος Πανάγου Μαυραειδοπούλου. Πωλητής του προικώου χωραφιού της. Ως αγράμματη υπέγραψε αντ’ αυτής ο Αναγνώστης Αθανασίου Ζαρακάς. Θεωρητικά πούλησε τη ψιλή κυριότητα, ενώ την επικαρπία πούλησε ο σύζυγός της Αναστάσης Σταθόπουλος, ως προικολήπτης.

Πανάγος Μαυραειδόπουλος, πατήρ της Ελένης. Ως αγράμματος κι αυτός, υπέγραψε αντ’ αυτού ο Αναγνώστης Σταυρόπουλος. Ως προικοδότης είναι από τους βασικότερους μάρτυρες και προσδίδει «τό κῦρος καί τήν ἰσχύν ἐν παντί καιρῷ καί τόπῳ» (τόπω κριτηρίου = δικαστηρίου).

Αναστάσιος Μαυραειδόπουλος του Πανάγου : Αυτάδελφος της Ελένης και ο αγοραστής του χωραφιού.

Μαυραειδής Μαυραειδόπουλος : Μάρτυς, συγγενής των συμβαλλομένων. Υπέγραψε ιδιόχειρα.

Γεώργιος (Μαστρογεώργιος) Μαυραειδόπουλος.  Μάρτυς, συγγενής των συμβαλλομένων. Ως εγγράμματος υπέγραψε επίσης ιδιόχειρα. Ήταν τεχνίτης – μάστορας (ιδιοκτήτης εργαστηρίου) και ανήκε στη μεσαία τάξη τουλάχιστον. 

Το επώνυμο Μαυραϊδής υπήρχε σε παλαιότερη του εγγράφου εποχή στη Στεμνίτσα. Αργότερα εμφανίζεται στου Παλούμπα η οικογένεια Μαραειδόπουλου. Δεν γνωρίζω αν υπήρχε κάποια σχέση αυτών με τους παρόντες του Ζυγοβιστίου, περί των οποίων ουδόλως γνωρίζω. 

Αναστάσης Σταθόπουλος, σύζυγος της Ελένης και προικολήπτης. Περί του Αναστάση δεν γνωρίζω, πλην του γιου του Γεωργίου, ο οποίος γεννήθηκε το 1827, εγκαταστάθηκε στη Πύλο και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Την ίδια εποχή υπήρχαν στο Ζυγοβίστι Σταθόπουλοι οι: Σπύρος, Νικόλαος και Πούλος με γιους Κωνσταντίνο (γεν. 1959) και Νικόλαο (γεν. 1866). Αρκετοί Σταθόπουλοι εγκαταστάθηκαν στη Δημητσάνα αργότερα.

Καλύβια του Μπαρκούκη : Θέση όπου υπήρχε το χωράφι. Η οικογένεια Μπαρκούκη είναι Δημητσανήτικη.  Ιδού πως εμφανίζονται τα μέλη της στο Μητρώο Αρρένων 1879 και Εκλογικούς Καταλόγους 1903 και 1914 Δημητσάνας.
Οικογένεια Μπαρκούκη σε μορφή pdf εδώ.

Δημήτριος Μπογάσαρης: Γείτονας του χωραφιού, από Δημητσάνα. Το επώνυμο Μπογάσαρης υπήρχε στη Δημητσάνα από το 2ο μισό του 17ου αι. και εξέλιπε στο τέλος του 19ου αι. Πιθανότατα πρόκειται για το Δημήτριο, ο οποίος ήταν εγγράμματος και εν ζωή το 1842.

Διαμαντής Μπαρουξής: Γείτονας του χωραφιού. Πιθανότερο θεωρώ ότι πρόκειται για τον Διαμαντή Δημητρακόπουλο, γιο του Δημητράκη Γαβρά, και εγγονό του Γεωργάκη Γαβρά. Ο Δημητράκης Γαβράς υπέγραφε και ως Μπαρουξής, λόγω επαγγέλματος (πυριτιδοποιός) αλλά και ως Γιαγκάζης, από τη τουρκική λ. που σημαίνει επίσης μπαρουξής. Ο Διαμαντής και οι απόγονοί του, έλαβαν το οικογενειακό επώνυμο Δημητρακόπουλος. 

Αναγνώστης Αθανασίου Ζαρακάς: Ως εγγράμματος υπέγραψε αντί το πωλήτριας Ελένης. Παρατηρούμε ότι χρησιμοποιεί και το πατρώνυμο, που δηλώνει ότι υπήρχαν και άλλα μέλη με το ίδιο όνομα στη τοπική κοινωνία. Σε βιβλιογραφία συνάντησα την ίδια εποχή και άλλους Ζαρακαίους να χρησιμοποιούν το πατρώνυμο. Το επώνυμο συναντάτε στο Ζυγοβίστι και ως Ζαρκάς και Ζαρκόπουλος. 

Αναγνώστης Σταυρόπουλος: Υπέγραψε ως μάρτυς αντί του αγράμματου Πανάγου Μαυραϊδόπουλου πατέρα και προικοδότη της Ελένης. Πρόκειται για τον εκλεγέντα πρώτο δήμαρχο του Δήμου Καλλιστούς, όπως ονομάστηκε αρχικά το Ζυγοβίστι, που ήταν και η μοναδική κοινότητα του δήμου, από το 1835 μέχρι το 1841, όταν καταργήθηκε και ενσωματώθηκε στο Δήμο Θεισόας (μετονομάστηκε Δημητσάνας). Υπηρέτησε 3 χρόνια 1835-1838, μετά εκλέχθηκε ο Σταμάτιος Οικονόμου 1839-1841.

Ο Αναγνώστης Σταυρόπουλος γεννήθηκε το 1881, έλαβε ενεργό μέρος σε πολλές μάχες κατά την επανάσταση και μάλιστα ως οπλαρχηγός 100 περίπου στρατιωτών. Τραυματίστηκε στο πόδι στη μάχη του Βαλτετσιού. Έλαβε Αριστείο Αγώνος και προβιβάστηκε στο βαθμό του Χιλίαρχου. Το 1833 διορίστηκε ως λοχαγός αρχηγός της Πολιτικής Φρουράς Καρυταίνης.

Είχε αδελφό Χρίστο του οποίου ο γιος Κωνσταντίνος (1812-1916) ήταν δημοδιδάσκαλος και με τη σύζυγό του το γένος Κροντήρη από το Ζυγοβίστι απέκτησαν 2 κόρες και 3 γιους μεταξύ των οποίων τον Αλέξανδρο. Οι πληροφορίες προέρχονται από τα βιβλία:
Κωνστ. Σταυρόπουλου δημοδιδασκάλου «Ιστορία Ζυγοβιστίου» έκδοση 1905, και
Βασ. Σκολαρίκου «Ζυγοβίστι Αρκαδίας» σελ. 57, 133-141, 204, έκδοση 2009.

Νικολέτα (;) Διερωτώμαι αν πρόκειται για τη μητέρα την Ελένης (;).  Ως αγράμματη έβαλε και υπέγραψε αντ’ αυτής ο Παναγιώτης Πετρούλιας.

Παναγιώτης Πετρούλιας : Το όνομα υπάρχει στο κατάλογο των Ζυγοβιστινών αγωνιστών του 1821.  Το 1841 σε ηλικία 41 έκανε αίτηση για παροχή «Αριστείου Αγώνος».

Κυρ Αθανάσιος Αντωνόπουλος : Γείτονας του χωραφιού. Πρόκειται για το γνωστό Κυρ Θανάση, δημογέροντα και πρόκριτο Δημητσάνας, γιο του Αντωνίου Δαλιβήρη από τη Σμύρνη, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Δημητσάνα μετά τα μέσα του 18ου αι.

Παρατηρούμε το χαρακτηρισμό «Κυρ Αθανάσιος» που για την εποχή δηλώνει τον άρχοντα Αντωνόπουλο, σε σχέση με τα λοιπά πρόσωπα του παρόντος εγγράφου.

Από το βιβλίο του Βασ. Σκολαρίκου «Ζυγοβίστι Αρκαδίας» έκδ. 2009, διαβάζουμε στη σελ. 173, ότι την εποχή του Ιμπραήμ ο Αθ. Αντωνόπουλος κατέφυγε οικογενειακώς στο Ναύπλιο. Στη «Καταγραφή των ψυχών ένδον του Φρουρίου Ναυπλίου» στις 19.8.1925, υπάρχουν δυο εγγραφές στη μερίδα του ως εξής:

1η εγγραφή: Δήλωσε ηλικία 35 ετών (δηλ. γεν το 1790) ήταν έμπορος, με προστατευόμενα μέλη τη σύζυγό του, 6 παιδία και 2 δούλους.

2η εγγραφή: Δήλωσε «Πενθερός Σπυλαιοτόπουλου» (από τη κόρη του Κατήγκω, που παντρεύτηκε το Σπύρο Σπηλιωτόπουλο, έμπορο μπαρουτοποιό Δημητσάνας, εγκαταστημένο ήδη στο Ναύπλιο) με μέλη, τη σύζυγό του, 3 παιδία, 4 κόραις, 1 δούλον και 1 δούλαν. Παρατηρούμε δηλαδή, ένα επί πλέον μέλος, προφανώς νεογέννητο στο Ναύπλιο. Ο Σπύρος Σπηλιωτόπουλος ήταν γνωστότατος στο Ναύπλιο και μάλιστα εκλέχθηκε δήμαρχος Ναυπλίου το 1841, αλλά απεβίωσε την ημέρα που αναλάμβανε τη δημαρχεία. 

Βλέπετε επίσης τα Γενεογράμματα Αντωνόπουλου και Σπηλιωτόπουλου στις αντίστοιχες σελίδες του «Αρκάδες Εσμέν».

Περί της οικογένειας Αντωνόπουλου Δημητσάνας υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία, λίγο – πολύ γνωστή σε όλους. Με τη παρούσα ευκαιρία θα προσθέσω μερικές πρωτότυπες και άγνωστες πληροφορίες τις οποίες έλαβα προ δεκαετίας από τον ευγενέστατο Αθανάσιο Γεωργίου Αντωνόπουλο, γεωπόνο Κορίνθου, κατευθείαν απόγονο του παρόντος Κυρ-Θανάση.   

Ο Αντώνιος Δαλιβήρης και ο γιος του Αθανάσιος, ως εμπορευόμενοι ταξίδευαν από τη Δημητσάνα, προς τα μεγάλα κέντρα της εποχής, όπως Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και Οδησσό. 

Το σαλόνι της οικίας, όπου έλαβε χώρα ο λεγόμενος «Μυστικός Δείπνος» τον καιρό της επανάστασης και συμφιλιώθηκαν οι Δεληγιανναίοι με το Κολοκοτρώνη, διακοσμήθηκε  από Ρώσους τεχνίτες, οι οποίοι ήλθαν προς τούτο από την Οδησσό. Έργο τους το ξυλόγλυπτο ταβάνι, οι ζωγραφιστοί τοίχοι, ντουλάπες-μεσάντρες κλπ.).  Οι ασημένιοι σφυρήλατοι πολυέλαιοι ήλθαν επίσης από τη Ρωσία. Ο Αθαν. Αντωνόπουλος, μου παρουσίασε μια νεότερη κανδήλα από το ίδιο σαλόνι, η οποία έφερε εγχάρακτη σημείωση στη ρωσική. με ημερομηνία περί το 1880.

Στο σαλόνι αυτό, υπήρχε ο πίνακας του νεαρού τότε Αντώνη, γιου του Κυρ-Θανάση, έργο του Γερμανού ζωγράφου Μέντλερ, με χρονολογία 1831. Περί του Mendler (ή Mindler ?) δεν διαθέτω στοιχεία. Πιθανόν να έζησε στην Ελλάδα και γιος του (ίσως) ήταν ένας από τους ευεργέτες του Ωδείου Αθηνών. Ο Αθανάσιος Αντωνόπουλος (απόγονος) μου επέτρεψε τη φωτογράφηση του πίνακα, και με την ευκαιρία αυτή το παρουσιάζω, μαζί με το σκίτσο του Φώτη Κόντογλου, που σχεδίασε όταν επισκέφτηκε την οικία Αντωνόπουλου στη Δημητσάνα και περιέλαβε στο βιβλίο του «Ταξείδια» που εξέδωσε το 1928.

Παρατηρούμε το ψιλό αρχοντικό φέσι, μάλλον από τη Τυνησία, το λεπτό κομπολόι (νεανικό), το λεπτό μουστάκι και τις μπούκλες στους κροτάφους να προβάλλουν από το φέσι (του συρμού τότε).

Ο πίνακας του Μέντλερ κινδύνευσε να καταστραφεί εντελώς από τυχαία τοπική πυρκαγιά πριν 50 περίπου χρόνια και είναι ευτύχημα, το ότι η βλάβη περιορίστηκε στο κάτω κυρίως τμήμα.  Ο Αντώνης Αντωνόπουλος εκλεγόταν Δήμαρχος και Βουλευτής.

Σύμφωνα με την προφορική επίσης μαρτυρία του απογόνου Αθαν. Αντωνόπουλου, ο Αντώνης Δαλιβήρης, κατέφυγε στη Δημητσάνα με παραλλαγμένο όνομα, αντί του Δηλαβέρης, και τούτο διότι είχε κάποιο πρόβλημα με τις Οθωμανικές αρχές. Μου ανέφερε επίσης ότι ήταν συγγενής με την γνωστή παλαιά οικογένεια βιομηχάνων κεραμοποιίας και πολιτικών του Πειραιά Δηλαβέρη.  Παλαιότερα οι δύο οικογένειες είχαν στενότερες επαφές, και ότι τα ονόματα Δαλιβήρης και Δηλαβέρης είναι ταυτόσημα. (Πιθανότατα το όνομα προέρχεται από τη περσο-τουρκική λέξη dilaver που σημαίνει «γενναίος»). 

Μια ακόμη πληροφορία, άγνωστη στο ευρύ κοινό. Η εφημερίδα «Βελτίωσις» έγραψε στο φύλλο αρ. 329, της 10ης Ιουλίου 1858 το ακόλουθο λακωνικό σχόλιο: Στις δημοτικές εκλογές του 1835, οι Δημητσανίτες καταψήφισαν τον Αθανάσιο Αντωνόπουλο, διότι ο πατέρας του Αντώνιος Δαλιβήρης είχε προσπαθήσει να αλλάξει το ευνοϊκό για τους Δημητσανίτες Βακουφικό Καθεστός.  Αντ’ αυτού ψήφισαν δήμαρχο το Δήμο Καραβελή και α΄ πάρεδρο το Κωνσταντίνο Διγενόπουλο. 

Σχολιάζοντας το θέμα, αναφέρω αυτά που γράφει ο Γεώργιος Ι. Καρβελάς στο βιβλίο του «Η Δημητσάνα και τα τέκνα της» Τόμος Α΄, Κεφ. Β΄ «Τα Προνόμια της Δημητσάνας» σελ. 142-146.

Οι γείτονες Καρυτινοί και άλλοι Πελοποννήσιοι, προσπαθούσαν συνεχώς να αλλάξουν το προνόμιο, διότι έφερον βαρέως, το ότι οι ίδιοι πλήρωναν μεγάλους φόρους, ενώ οι πλούσιοι Δημητσανίτες ολιγότερους. Μάλιστα παραμονές της επανάστασης έπεισαν ακόμη και Δημητσανίτες και συνυπέγραψαν το αίτημα, μερικών δε πλαστογράφησαν τις υπογραφές. Τους πρόλαβε όμως η έκρηξη της Επανάστασης.

Το Αρχείο Αντωνόπουλου, το οποίο για αρκετά χρόνια επεξεργάστηκα, σήμερα ανήκει στη ιστορική Βιβλιοθήκη Δημητσάνας, προς πλήρη ικανοποίησή μου.  Η παράδοση του αρχείου έγινε λίγες ημέρες πριν το μεγάλο «ταξίδι» του αειμνήστου Τάσου Γριτσόπουλου και πιστεύω πως αυτή η πράξη ήταν η τελευταία ευτυχισμένη στιγμή της ζωής του. 

Με την αναφορά στο μεγάλο Άνδρα Τάσο Γριτσόπουλο, θέλω να τιμήσω κι εγώ τη μνήμη του.

Νίκος Κουμπέτσος, Ξυλόκαστρο.

==================================================================

Arcadians
Παρασκευή 4 Μαρτίου 2011