Τάσου Γριτσόπουλου (1911 – 2008)
Προέδρου της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών

Ημπορεί η Ιστορία να θερμάνη την ψυχήν του ανθρώπου, όπως πχ η Λογοτεχνία ή μία άλλη από τας Τέχνας, η Ζωγραφική, η Μουσική; Ιδού εν ερώτημα, που δεν είναι εύκολον να λάβη απάντησιν αμέσως και αβασανίστως. Πρώτα – πρώτα θα προβληθή η αντίρρησις, ότι αι Τέχναι, είτε εις τον χώρον υπάρχουν είτε εις τον χρόνον, εκφράζουν συναισθήματα, ενώ η Ιστορία είναι Επιστήμη και προϋποθέτει τον νούν και τον Λόγον. Εις τούτο πρέπει ν’ αντιπαρατηρηθή ότι η Ιστορία είναι κατ’ εξοχήν πνευματική Επιστήμη και εις τα διαφέροντα αυτής περιλαμβάνεται και η ανάπτυξις του Πολιτισμού επομένως και η παρακολούθησις των κατακτήσεων των Τεχνών. Μ’ άλλα λόγια, είναι δυνατόν εις την περιοχήν της Ιστορίας να συμπορεύεται διανόησις και συναίσθημα.

     Βροχή από ερωτήματα ακολουθεί το πρώτον. Τι ημπορεί να είναι ως προς το περιεχόμενον και την έκτασιν η Ιστορία; Είναι Ιστορία ενός ολοκλήρου έθνους; Είναι Ιστορία γεωγραφικών διαμερισμάτων; Είναι Ιστορία περιόδων; Είναι Ιστορία ατόμων ή ομάδων, τάξεων, τάσεων, πολιτευμάτων; Είναι Ιστορία κλάδων του Πολιτισμού, Ιστορία Τεχνών, Ιστορία Επαγγελμάτων, Ιστορία Θρησκευμάτων; Ημπορεί να είναι Ιστορία ολοκλήρου της Ανθρωπότητος; Φανερόν είναι ότι τα όρια της Ιστορίας δυνατόν να ευρύνωνται καταπληκτικά ή και να στενεύουν απελπιστικά. Και ποία είναι η σχέσις της Ιστορίας με τας άλλας Επιστήμας, τας συγγενείς και τας βοηθητικάς; Με ποίας α’ αυτάς στενότερα συνεργάζεται; Τι παίρνει από κάθε μίαν απ’ αυτάς; Ποία είναι η μέθοδος της Ιστορίας; Από την εποχήν που εθεμελίωσε την Ιστορία, ο πατήρ αυτής Ηρόδοτος και την προήγαγεν ο Θουκιδίδης, το αντικείμενον της Ιστορίας δεν μετεβλήθη;

     Προσγειωνόμενοι επί ελληνικού εδάφους, αγόμεθα εις νέα ερωτήματα, που έχουν στενήν και άμεσον σχέσιν με την εθνικήν, την πνευματικήν, την χριστιανικήν, την κοινωνικήν και την ατομικήν ζωήν ημών των Ελλήνων. Συχνά διατυπώνεται η μομφή από ημάς τους ιδίους, ότι είμεθα ανιστόρητοι, με την έννοιαν ότι δεν γνωρίζομεν την ιστορία του έθνους μας, δηλαδή τας δια μέσου του χρόνου ιστορικάς μας περιπετείας. Και τότε αυτομάτως περιορίζομεν την έννοιαν της Ιστορίας εις την αφετηρίαν, το ειδέναι, δηλαδή την γνώσιν. Και παραπονούμεθα αμέσως ότι αι εκ του σχολείου αποκομισθείσαι γνώσεις μας υπήρξαν πενιχραί, ότι έκτοτε δεν μας εδόθησαν ευκαιρίαι δι’ ιδίων μελετών ή πάσης φύσεως επαφών με την Ιστορίαν να τας συμπληρώσωμεν και ακόμη ότι το κράτος δεν εφρόντισεν εις τούτο.

     Και λοιπόν η διδασκαλία της Ιστορίας εις τα σχολεία της Μέσης Εκπαιδεύσεως τι περιέχει και εις τι αποβλέπει; Ούτε και εις το ερώτημα τούτο υπάρχει σαφής απάντησις από υπεύθυνα και επίσημα χείλη, το γε νύν έχον, φυσικά αν κρίνωμεν από τα διδακτικά βιβλία, και όσα σχετικά εκάστοτε γράφονται επ’ ευκαιρία ή λέγονται εις επίσημα βήματα από τους οπαδούς των τοιούτων ή τοιούτων προτιμήσεων. Εις εν σημείον αι διάφοροι απόψεις συμπίπτουν. Εις το ότι ουδείς ικανοποιείται από την κρατούσαν κατάστασιν. Η σωβινιστική άποψις πχ θέλει φρονηματιστικήν την αποστολήν της Ιστορίας, η επιστημονική Ιστορία κατά το επικρατούν στάδιον αυτής, το γενετικόν ή το εξελικτικόν, προτιμά την εξακρίβωσιν της αληθείας.

     Τέλος πάντων, ωφελεί η Ιστορία και πότε και πως και υπό ποίαν μορφήν; Πέρα της αποστολής της – της κυρίας και πρώτης – να πληροφορήση, άλλο στάδιον δεν υπάρχει; Ο μέσος άνθρωπος, ο μέσος Έλλην συγκεκριμένως, θα μένη αδιάφορος εμπρός εις τας κτήσεις της Επιστήμης αυτής, δεν είναι δυνατόν να ζητήση εις το περιεχόμενόν της πνευματικήν ευφροσύνην και λύτρωσιν; Τι εννοούν εκείνοι που λέγουν ότι η Ιστορία είναι διδάσκαλος της ανθρωπότητος και ότι είναι ευτυχής όποιος έμαθε Ιστορίαν; Θα ενδιαφέρωνται δια την Ιστορίαν, ως ιστορίαν προσώπων, πραγμάτων, καταστάσεων, φαινομένων κλπ. μόνον οι ειδικοί; Είτε η Ιστορία είναι διεξοδική είτε είναι σύντομος, είτε έχει αυστηράν μορφήν είτε απλουστέραν, είτε ακολουθεί παλαιάν μέθοδον είτε σύγχρονον, τι προσφέρει εις τον σημερινόν άνθρωπον και δη τον σύγχρονον Έλληνα, που ίσως επιθυμεί και πρέπει να κινήται πρώτιστα και μάλιστα μέσα εις τα περιθώρια και τα πλαίσια του εθνικού βίου; Ποίον χρέος γεννάται δια τον Έλληνα αναγνώστην ή μελετητήν, αλλά προ πάντων ποίον χρέος έχει ο Έλλην επιστήμων Ιστορικός, πρώτος αυτός και ύστερα με την επικουρίαν του Λογοτέχνου;

     Ας μη βιασθή ο αναγνώστης να λάβη απαντήσεις εις τα ερωτήματα αυτά που ετέθησαν, χωρίς τάξιν και χωρίς προγραμματισμόν, διότι δεν υπάρχει σκοπός τεθειμένος να δοθή ξηρά απάντησις μονολεκτική ή φλύαρη. Τα ερωτήματα ετέθησαν ατάκτως δια ν’ ακολουθήση ασφαλώς με κάποιον σύστημα αμέσως ή εμμέσως απάντησις, αλλά προ πάντων δια να δοθή η ευκαιρία από της πρώτης στιγμής να γίνη αντιληπτόν, ότι οι Νεοέλληνες που διαβάζουν όλα τα βιβλία του κόσμου, από τα πρωτόλεια των νέων ποιητών και των ποιητριών κάθε αποχρώσεως, μέχρι των δοκιμίων και των ξένων μεταφράσεων έργων πάσης φύσεως και κατηγορίας, ήτοι κοινωνικών ψυχολογικών, ερεθιστικών, έστω και λογοτεχνημάτων φθασμένων παγκοσμίου φήμης συγγραφέων, οι Νεοέλληνες ημπορεί να γίνωνται κοσμοπολίται και να αυτοκολακεύωνται ότι είναι οι σύγχρονοι πνευματικοί άνθρωποι, πλατιά μορφωμένοι με ευρωπαϊκά διαφέροντα – διατί όχι και αμερικανικά και των νέων ελευθέρων χωρών – αλλά βασικά προβλήματα της εθνικής των Ιστορίας δεν γνωρίζουν μα ούτε και προπαιδείαν έχουν να τα συλλαμβάνουν.

     Ότι ευρύ, ευρύτατον είναι το πεδίον της Ιστορίας, δεν ημπορεί ν’ αμφισβητηθή. Και από τα τεθέντα ερωτηματικά καταφαίνεται τούτο. Ευρεία είναι και η ύλη της Ελληνικής Ιστορίας. Δι’ αυτό λέγομεν ότι η Ελλάς έγραψεν Ιστορίαν, έχει Ιστορίαν όση ουδείς άλλος λαός έχει. Ο μάλλον επικρατών συνοπτικός ορισμός της εννοίας της Ιστορίας κατά την σημερινήν αντίληψιν, είναι ότι η Ιστορία είναι η Επιστήμη που ερευνά τα γεγονότα της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, της συμβιώσεως μάλιστα, αλλά γεγονότα παρακολουθούμενα εις την εξέλιξιν των και ερμηνευόμενα μέσα εις την ψυχοφυσικήν των αιτιότητα. Κέντρον της ιστορικής ερεύνης ολοφάνερον είναι ότι αποτελεί ο άνθρωπος, ο δημιουργός της ζωής. Τα προϊόντα της κοινωνικής συμβιώσεως του ανθρώπου και όλων εν γένει των εκδηλώσεων του πολιτισμού, αφ’ ής στιγμής εμφανίζονται και εις την εξελικτικήν των πορείαν, έχουν λόγω του μεγίστου ενδιαφέροντος που περικλείουν να συναντήσουν δυσκολίας πολλάς και δια τούτο έργον του Ιστορικού είναι να μοχθήση πολύ και όχι μόνος, να περιορίση το πεδίον της ερεύνης, να το μοιράση και να δώση τοιαύτην διάρθρωσιν εις το έργον του, ώστε με την επικουρίαν και των συναφών επιστημών να συστηματοποιήση την γνώσιν και να την προσφέρη κατά κατηγορίας και κλάδους από των απλουστέρων στοιχείων του Πολιτισμού μέχρι των πάσης φύσεως εκδηλώσεων του ιστορικού βίου.

     Αφού λοιπόν πληροφορήση η Ιστορία, αφού ερμηνεύση τας εκδηλώσεις του ωργανωμένου πολιτικού και κοινωνικού βίου εν σχέσει προς το φυσικόν και πνευματικόν περιβάλλον, αφού εκκαθαρίση τα αμφισβητούμενα σημεία και θηρεύουσα την αλήθειαν κατορθώση να την προβάλη αδιάβλητον και όσον γίνεται καθαράν, χωρίς επηρεασμούς, συμπαθείας ή αντιπαθείας, αφού ρίψη βαθιά τα βλέμματα εις τον ψυχικόν κόσμον των ατόμων ή των ομάδων και θέση πειστικά και αληθοφανή τα συμπεράσματα της ενώπιον ημών, δεν θα είπη ποτέ την τελευταίαν λέξιν. Αυτή θα την αφήση δι’ ημάς. Έργον ιδικόν της είναι να παρουσιάση αντικειμενικώς ισχυρά τα πορίσματά της. Έργον ιδικόν μας είναι να ευθυγραμμίσωμεν την στάσην μας έναντι των πορισμάτων τούτων, να διακρίνωμεν ότι εις αυτά υπάρχει αντικειμενική αξία.

     Είτε ευρισκόμεθα εις τα μαθητικά θρανία είτε αναγιγνώσκομεν ερασιτεχνικώς, συστηματικώς ή επιπολαίως Ιστορίαν, μη περιμένωμεν να διαμορφωθή δι’ αυτής απ’ ευθείας η βούλησίς μας, όσον θα παρασκευασθή η κρίσις μας. Αν αποκτήσωμεν ιστορικήν σκέψιν δια της διδασκαλίας της Ιστορίας, όπως δια της συνεχούς και συχνά επαχθούς διδασκαλίας των Μαθηματικών αποκτώμεν μαθηματικήν σκέψιν, τούτο θα είναι μέγα αποτέλεσμα. Αν δεν γίνωμεν σοφοί από τον φόρτον των ειδήσεων και των λεπτομερειών, μας αρκεί να ημπορούμεν να ερμηνεύωμεν τα φαινόμενα, να τα ταξινομούμεν, να χρησιμοποιούμεν την εκάστοτε κτωμένην πείραν, ν’ αναγνωρίζωμεν τους βασικούς νόμους της Ιστορίας, που τόσον πολύ ενδιαφέρουν από τους φυσικούς πχ νόμους. Κάτι περισσότερον, ο άνθρωπος ημπορεί να συλλαμβάνη τα εκάστοτε ανακύπτοντα προβλήματα της ζωής και να τοποθετήται έναντι αυτών. Ακόμη ακονίζει την κρίσιν του, ισχυροποιείται και αισθάνεται τον χαρακτήρα του σταθερόν όταν κατορθώνη να κινήται μέσα εις τα ιστορικά ζητήματα μ’ ευχέρειαν, αποκτά μίαν παράξενη σιγουριά, που είναι όπλον δυνατόν των δυσκόλων μάλιστα καιρών.

     Κατά ταύτα, η Ιστορία είναι κατ’ εξοχήν μύησις του ανθρώπου εις την ζωήν και τα προβλήματά της. Με τα πρότυπα του βίου και τας αρνητικάς όψεις του γίνεται εμμέσως προβολή των αξιών και όποιος έχει νούν ευκίνητον διδάσκεται ασφαλώς, χωρίς να παραστή ανάγκη ηθικοποιήσεως των ηρώων. Ιδού ο έμμεσος και όχι αποκλειστικός σκοπός της Ιστορίας. Κέρδος μέγα αλλ’ όχι μόνον. Διότι όποιος διαβάζει Ιστορίαν δεν οξύνει απλώς τον νούν του αλλ’ ευρίσκεται εις διαρκή πνευματικήν εγρήγορσιν.
 

Για την αντιγραφή

Arcadians
27 Οκτωβρίου 2009