Στην εσχατιά της νοτιοδυτικής Γορτυνίας του Ν. Αρκαδίας και στο σημείοπου ενώνονται τα τρία μεγαλύτερα ποτάμια της Πελοποννήσου, Αλφειός, Ερύμανθος και Λάδωνας, είναι από τα πολύ παλιά χρόνια χτισμένο το χωριό Τριποταμιά (Μπέλεσι), μαζί με τους οικισμούς του Καπελίτσα, Πέρα - Χωριό και Χάνια (οι δύο τελευταίοι έχουν εγκαταλειφθεί εδώ και τριάντα περίπου χρόνια και οι κάτοικοί τους έχουν εγκατασταθεί στην Τριποταμιά).

Η ιδιαίτερα κομβική αυτή περιοχή της Τριποταμιάς προσείλκυσε το ενδιαφέρον του ανθρώπου για μόνιμη εγκατάστασή του εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια, όπως τουλάχιστον έδειξαν τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα που αποκαλύφτηκαν κατά τις πρόσφατες (Σεπτέμβριος 2008) ανασκαφικές εργασίες, που άρχισαν να γίνονται στην περιοχή, για την ανακάλυψη του τάφου του Κόροιβου, του πρώτου Ολυμπιονίκη, νικητή στο αγώνισμα του δρόμου (Παυσανίας, 26.5.3), και άλλων αρχαιολογικών χώρων.

Η Τριποταμιά, με την πριν το 1928 ονομασία Μπέλεσι, πρωτοεμφανίζεται στο Οθωμανικό κατάστιχο με αριθμ. ΤΤ560, που πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε από τον Τούρκο ιστορικό, Δρ. Λεβέντ Καγιάπιναρ και καλύπτει την περίοδο 1566-1574. Στο ιστορικό αυτό έγγραφο ο Δήμος (Kaza) της Καρύταινας περιλαμβάνει 249 χωριά, μεταξύ των οποίων και του Μπέλεσι, με τρεις οικογένειες και έσοδα 1393 άσπρα (τουρκικά χρήματα). Στην απογραφή του Γκριμάνι το 1700 το Μπέλεσι έχει 15 οικογένειες και
55 συνολικά κατοίκους. Από το 1700 μέχρι και το 1815, όπου έχουμε την απογραφή του Πουκεβίλ και το Μπέλεσι να έχει 150 κατοίκους, δεν έχουμε πληθυσμιακά στοιχεία του χωριού, γιατί, όπως συνέβαινε με όλες τις τουρκοκρατούμενες περιοχές, οι Τούρκοι απέφευγαν τις απογραφές λόγω θρησκευτικών αντιλήψεων. Εμμέσως πάντως συμπεραίνεται ότι κατά το χρονικό διάστημα 1700-1815 παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού του χωριού.

Στις απογραφές που ακολουθούν μετά το 1815, με εξαίρεση αυτήν του 1829, όπου παρατηρείται μείωση του πληθυσμού λόγω των θυμάτων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ο πληθυσμός του χωριού συνεχώς αυξάνεται, με κορύφωση την απογραφή του 1951, όπου ο αριθμός των κατοίκων φτάνει τους 718. Στη συνέχεια σε όλες τις απογραφές που γίνονται σημειώνεται σταδιακή μείωση του πληθυσμού εξαιτίας του μεταναστευτικού ρεύματος που ξεσπά τόσο για χώρες του εξωτερικού (Γερμανία, Αυστραλία, Καναδά κ.λπ.), όσο και για τα μεγάλα αστικά κέντρα του εσωτερικού (Αθήνα, Πειραιά κ.λπ.).

Το Μπέλεσι, μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1845-1870, υπήρξε πρωτεύουσα του τότε Δήμου Θελπούσης, με δήμαρχο τον Μπελεσαίο Παναγιώτη Ν. Καφετζή, και εξ αυτού του γεγονότος αποτέλεσε το κέντρο των δημοτικών και πολιτικών εξελίξεων αλλά και των έντονων κομματικών αντιπαραθέσεων αυτής της περιόδου, αφού, σύμφωνα με την εκλογική νομοθεσία, οι εκλογές τότε διεξάγονταν στην έδρα του Δήμου. Επίσης το Μπέλεσι τότε υπήρξε και το κέντρο της εκπαίδευσης, αφού το μοναδικό δημοτικό σχολείο σε ολόκληρο το Δήμο λειτουργούσε εκεί επί μία περίπου 20ετία, όσο δηλαδή η έδρα του Δήμου ήταν εκεί.

Για περισσότερες όμως λεπτομέρειες, αναφορικά με την παραπάνω περίοδο αλλά και γενικότερα για την ιστορία της Τριποταμιάς και των οικισμών της, σας παραπέμπουμε στο βιβλίο του φιλόλογου καθηγητή Σωκράτη Παν. Μάσσια με τίτλο «Στις όχθες τριών ποταμών, η ιστορία της Τριποταμιάς (Μπέλεσι) και των οικισμών της Καπελίτσα, Πέρα-Χωριό, Χάνια». Πύργος 2005.

Σήμερα η Τριποταμιά, συγκριτικά με τα περισσότερα Χωριά της Γορτυνίας, παρουσιάζει μια κατά κάποιον τρόπο σταθερή κατάσταση από άποψη νοικοκυριών με νέους ανθρώπους, οι περισσότεροι των οποίων ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και δευτερευόντως με την γεωργία. Συγκεκριμένα υπάρχουν γύρω στις 10 έως 12 κτηνοτροφικές μονάδες, με συνολικό αριθμό 2.500  χιλ. ζώα (πρόβατα).

Το 2005, με πρωτοβουλία του φιλόλογου καθηγητή Σωκράτη Π. Μάσσια και μιας ομάδας μόνιμων και μη κατοίκων του χωριού, με πρώτον το Γιώργο Αλεξ. Μπούκουρα, και τους Φώτη Χρ. Ηλιόπουλο, Κώστα Χαρ. Γιαννόπουλο, Γιάννη Γ. Βουδούρη, Ευτυχία Αθ. Μπράμου, Φώτη Αθ. Καφετζή, Γιώργο Π. Παπασταματίου κ.λπ., ως ιδρυτικά μέλη, ιδρύθηκε πολιτιστικός σύλλογος με την επωνυμία «Εκπολιτιστικός και εξωραϊστικός σύλλογος Τριποταμιάς - Καπελίτσας Αρκαδίας Ο ΚΟΡΟΙΒΟΣ». Το πρώτο τακτικό διοικητικό συμβούλιο τα αποτέλεσαν οι Σωκράτης Π. Μάσσιας, πρόεδρος, Βαγγέλης Τζαμαλής, αντιπρόεδρος, Κώστας Γιαννόπουλος, γραμματέας, Στάθης Φράγγος, ταμίας, Ευτυχία Μπράμου, δημοσίων σχέσεων και Αλεξόπουλος Δημήτρης, Αλέξης Μπούκουρας, Ελευθερία Φράγκου και Θοδωράκης Φράγκος, μέλη.

Ο πολιτιστικός σύλλογος δραστηριοποιήθηκε και κατάφερε μέσα σε τρία χρόνια να καθιερώσει εορταστικές - ψυχαγωγικές εκδηλώσεις με την παρουσία και τη συμμετοχή του συνόλου σχεδόν των κατοίκων, με κορυφαία αυτήν του 15Αύγουστου, που σημείωσε και τα τρία χρόνια καταπληκτική επιτυχία. Παράλληλα ο σύλλογος συνέβαλε οικονομικά στη δημιουργία Ηρώου πεσόντων από τη Νομαρχία Αρκαδίας, ύστερα από αίτημα του πολιτιστικού συλλόγου. Επίσης κατά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007, από κοινού με το δημοτικό τοπικό συμβούλιο, έδειξε έμπρακτα την αλληλεγγύη του σε πυρόπληκτους του Δήμου Αλιφείρας, συγκεντρώνοντας και προσφέροντας οχτώ (8)  περίπου τόνους ζωοτροφών (κυρίως καλαμποκιού), με υποδειγματικό τρόπο διανομής στα χωριά Μπάρνζη και Αλιφείρα.

Δεν αρκέστηκε όμως το Δ.Σ του συλλόγου μόνο στη διοργάνωση ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, αλλά εστίασε το ενδιαφέρον του και σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την καλή συμπεριφορά των μελών του και την καλλιέργεια και προβολή των ανθρώπινων αξιών. Μάλιστα σε περιστατικό που συνέβη κατά τη διάρκεια του πανηγυριού το 15Αύγουστο του 2008, όπου σημειώθηκε ρατσιστικό κρούσμα σε βάρος οικονομικών μεταναστών, ο πρόεδρος του συλλόγου υπέβαλε την παραίτησή του για λόγους ευθιξίας, επειδή το Δ.Σ  του συλλόγου δεν είχε λάβει τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα και έδειξε αδυναμία να παρέμβει και να αποτρέψει το δυσάρεστο συμβάν. Ο πολιτιστικός σύλλογος, έχοντας την εμπειρία από την παραπάνω ασχήμια, είναι αναμφίβολα αποφασισμένος να μην επιτρέψει στο μέλλον να επαναληφθεί το ίδιο ή ανάλογο άλλο θλιβερό επεισόδιο, που δυσφημεί και διασύρει το σύλλογο.

Η πολύχρονη προσπάθεια του φιλόλογου Σωκράτη Π. Μάσσια να πείσει την Αρχαιολογική Υπηρεσία για το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η γενέτειρά του Τριποταμιά και η επίμονή του να γίνουν ανασκαφές, για τον εντοπισμό και την ανακάλυψη του τάφου του Κόροιβου και άλλων αρχαιολογικών χώρων, είχε αίσιο τέλος, αφού η Αρχαιολογική Υπηρεσία Αρκαδίας άρχισε από το Σεπτέμβριο του 2008 διερευνητικές ανασκαφικές εργασίες στην περιοχή της Τριποταμιάς

Ανασκαφές στην Τριποταμιά (Μπέλεσι) Γορτυνίας

Η έναρξη ανασκαφικών εργασιών στην Τριποταμιά  Γορτυνίας, για τον εντοπισμό και την ανακάλυψη του τάφου του Κόροιβου, του πρώτου Ολυμπιονίκη νικητή στο αγώνισμα του δρόμου (Παυσανίας 8.26.3), και άλλων αρχαιολογικών θέσεων, καθώς και τα πρώτα ενθαρρυντικά ευρήματα, είναι αποτέλεσμα πολύχρονης και επίμονης προσπάθειας του τριποταμίτη φιλολόγου καθηγητή και συγγραφέα Σωκράτη Π. Μάσσια, τ. Προϊσταμένου Β/θμιας Εκπ/σης Ν. Ηλείας, ο οποίος από τα φοιτητικά του ακόμα χρόνια είχε παρατηρήσει και είχε εντοπίσει το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσίαζε η γενέτειρά του στις θέσεις «Νεράκια», «Λέϊκο Μνήμα» και «Ποτόκια».

Την άποψή του αυτή τη στήριζε αφ ' ενός μεν στα διάσπαρτα κεραμικά - όστρακα, που υπήρχαν στις παραπάνω θέσεις, και στα κατά καιρούς διάφορα αγγεία και ανθρώπινα οστά, που έφερνε στην επιφάνεια το καλλιεργητικό  υνί και αργότερα τα σύγχρονα αγροτικά μηχανήματα, και αφ ' ετέρου στις μαρτυρίες του Παυσανία, του Γερμανού αρχαιολόγου και ερευνητή Ερνέστου Κούρτιου,  του Δρ.ιστορικού Γεωργίου Ι. Παπανδρέου και άλλων σύγχρονων ερευνητών.

Τις ανησυχίες του αυτές, για το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσίαζε η περιοχή της Τριποταμιάς, της θεμελίωνε ο Σ. Μάσσιας σε επιστημονική του έρευνα με τίτλο «Μαντικές ασχολίες και αντιλήψεις Ηλείων και Αρκάδων τον 1ο μ.Χ. αιώνα». Πατρίς, Πύργος 2003, και σε άρθρα του σε τοπικές εφημερίδες της Ηλείας και Αρκαδίας, που άρχισε να δημοσιεύει από το 1999, ενώ την ίδια αυτή χρονική περίοδο, μέσω του Δήμου Τροπαίων, υπέβαλε προς την Ε' Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων στη Σπάρτη σχετικό έγγραφο (το υπέγραφε άτυπη συντονιστική επιτροπή αποτελούμενη από τους Μακρή Βασίλη, Μάσσια Σωκράτη και Μπαρκολιά Θανάση), με το οποίο ζητούσαν να γίνουν δοκιμαστικές ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή της Τριποταμιάς. Ακολούθησαν απανωτά παρόμοια έγγραφα προς την Αρχαιολογική Υπηρεσία επί τέσσερα συνεχή χρόνια, μέχρι που το 2005 ο τότε Υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έδωσε εντολή στην Αρχαιολογική Υπηρεσία να ενεργοποιήσει το Φ. της Τριποταμιάς.

Πράγματι το Μάιο του 2005 η αρχαιολόγος κ. Άννα Καραπαναγιώτου, συνοδευόμενη από τον Δήμαρχο Τροπαίων Γιάννη Παπασταματίου και το φιλόλογο Σωκράτη Μάσσια, επισκέφτηκε τη συγκεκριμένη περιοχή για αυτοψία και, αφού ενημερώθηκε από τον κ. Μάσσια και της παραδόθηκαν από τον ίδιο κεραμικά ευρήματα, που είχε συλλέξει από την περιοχή αυτή, καθώς και ένας κυβόλιθος - αρχιτεκτονικό μέλος αρχαίου κτίσματος - που είχε φέρει στην επιφάνεια αγροτικό μηχάνημα, δήλωσε ότι η περιοχή πράγματι παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Στη συνέχεια η Αρχαιολογική Υπηρεσία με το αριθμ. 4955π.ε,  - 5223 π.ε έγγραφό της προς το Δήμο Τροπαίων και κοινοποίηση στους ενδιαφερόμενους και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: «... Κατά την διενεργηθείσα αυτοψία υποδείχτηκαν από τον Σωκράτη Μάσσια τρείς (3) θέσεις στην κτηματική περιφέρεια Τριποταμιάς, που παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον και δεν ήταν καταγεγραμμένες έως σήμερα στο αρχείο αρχαίων θέσεων της Εφορείας μας...Οι πεδινές καλλιεργούμενες εκτάσεις στην περιοχή αυτή παρουσιάζουν σοβαρές επιφανειακές ενδείξεις για την ύπαρξη αρχαίας εγκατάστασης. Παρά την πυκνή βλάστηση εντοπίστηκαν κεραμίδες και όστρακα. Ο ίδιος ο κ. Μάσσιας παρέδωσε στην Υπηρεσία μας λαβές και όστρακα αρχαίων αγγείων καθώς και κεραμίδες, τα οποία είχε περισυλλέξει παλαιότερα από την περιοχή. Πρόκειται για θραύσματα προερχόμενα από χονδροειδή χρηστικά αγγεία. Από την ίδια θέση προέρχεται και ασβεστολιθική λιθόπλινθος, 0.78 Χ 0.54 Χ 0.40μ, με υποδοχές για ένθεση συνδέσμων. Το αρχαίο αυτό αρχιτεκτονικό μέλος εντοπίστηκε από τον κ. Μάσσια, ο οποίος το μετέφερε στην πλατεία της κοινότητας για καλύτερη φύλαξη... Με βάση τα παραπάνω και σε συνέχεια των προφορικών συνεννοήσεών μας, σας γνωρίζουμε τα ακόλουθα: Η Υπηρεσία μας έχει τη δυνατότητα - με το μόνιμο εργατοτεχνικό προσωπικό που διαθέτει - να προβεί στη διενέργεια, κατ' αρχήν, μικρής διάρκειας δοκιμαστικών διερευνητικών εργασιών στις θέσεις  «Νεράκια» και «Λέικο Μνήμα». .. Πρέπει, ωστόσο, να τονισθεί ότι για μία συστηματικότερη ανασκαφική έρευνα στις θέσεις με αρχαιολογικό ενδιαφέρον στην περιοχή της Τριποταμιάς απαιτείται η εξασφάλιση ανάλογης πίστωσης...».

Στην όλη αυτή προσπάθεια αξίζει να σημειωθεί το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έδειξε ο τριποταμίτης Γιώργος Π. Παπασταματίου, νομικός, τ. προσωπάρχης της ΔΕΗ, ο οποίος με εύστοχες προφορικές και γραπτές παρεμβάσεις του στα αρμόδια όργανα της πολιτείας συνέβαλε στην επίτευξη του στόχου.

Ήδη η Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε πειστεί,  από την έρευνα του  κ. Μάσσια και την αυτοψία που έκανε, για το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσίαζε η περιοχή, και δρομολόγησε την ένταξή της στο πρόγραμμα των ανασκαφικών εργασιών Αρκαδίας του 2007. Τελικά το καλοκαίρι του 2008 προσελήφθησαν για το σκοπό αυτό τέσσερεις (4) ανειδίκευτοι εργάτες από τη γύρω περιοχή και την 1^η Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους άρχισαν οι ανασκαφές στην περιοχή της Τριποταμιάς.


Το χρονικό των ανασκαφών
Οι ανασκαφικές εργασίες άρχισαν από τη θέση «Νεράκια» στο αγρόκτημα του Βαγγέλη Μιχ. Καραμάνη και στο σημείο, όπου είχε βρεθεί προ ετών από αγροτικό μηχάνημα ασβεστολιθικό αρχιτεκτονικό μέλος αρχαίου κτιρίου. Υπό την εποπτεία της αρχαιολόγου Αριστέας Γεωργακοπούλου οι εργάτες προέβησαν με σκαπτικά εργαλεία στη διάνοιξη δύο παράλληλων τομών και μιας παράπλευρης κάθετης, βάθους ενός περίπου μέτρου, σύμφωνα με το σχεδιασμό και τις οδηγίες της προϊσταμένης των ανασκαφών Αρκαδίας Βασιλικής - Άννας Καραπαναγιώτου.

Με τη λήξη της πρώτης εβδομάδας και ενώ είχαν εμφανιστεί τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία και τέθηκαν υπόψιν της κ. Καραπαναγιώτου, δόθηκε από την ίδια εντολή να σταματήσουν στο σημείο αυτό οι εργασίες και να συνεχιστούν στη θέση «Λέϊκο Μνήμα», που θεωρήθηκε ελκυστική για τον εντοπισμό και την ανακάλυψη του τάφου του Κόροιβου, του πρώτου Ολυμπιονίκη δρομέα.

Στις 8 Σεπτεμβρίου επισκέφτηκε την περιοχή για δεύτερη μέσα σε 15 ημέρες φορά η κ. Καραπαναγιώτου, προκειμένου να μορφώσει από κοντά άποψη και να αξιολογήσει τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα. Η έμπειρη αρχαιολόγος εντυπωσιάστηκε από τα πρώτα ευρήματα, τα οποία χαρακτήρισε πολύ ενδιαφέροντα, αντιπροσωπευτικά δείγματα των οποίων και παρέλαβε για εργαστηριακή εξέταση.

Οι εργασίες στο «Λέϊκο Μνήμα», όπου διανοίχτηκαν τέσσερεις τομές σε διαφορετικά σημεία του λοφίσκου, κράτησαν πάνω από μία εβδομάδα, λόγω της σκληρότητας του εδάφους, χωρίς θετικό αποτέλεσμα, και για το λόγο αυτό δόθηκε εντολή να συνεχιστούν οι δοκιμαστικές εργασίες στην περιοχή «Νεράκια», όπως και έγινε.

Η αιφνίδια όμως διακοπή της σύμβασης εργασίας του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού των ανασκαφών του Ν. Αρκαδίας, στις 29 του ίδιου μήνα, οδήγησε και στη διακοπή για φέτος των εργασιών και στην περιοχή της Τριποταμιάς.

Τις ανασκαφικές τομές σε σχήμα τετραγώνου στα «Νεράκια» τις κάλυψαν με προστατευτικό υλικό και ο χώρος περιφράχτηκε με συρματόπλεγμα, για να συνεχιστούν οι εργασίες προσεχώς με τον ίδιο ή άλλο τρόπο, που θα υποδείξει η αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία. Επίσης για τη φύλαξη και προστασία των αρχαιολογικών χώρων Θέλπουσας, Κοκορά, Κοντοβάζαινας και Τριποταμιάς προσελήφθη και φύλακας με τρίμηνη σύμβαση εργασίας. Οι δοκιμαστικές εργασίες ειδικά για τον τάφο του Κόροιβου θα συνεχιστούν σε άλλα ελκυστικά και ύποπτα σημεία ανάμεσα στις τοποθεσίες «Λέϊκο Μνήμα» και «Νεράκια», που γειτνιάζουν, καθώς και στην περιοχή «Ποτόκια», δίπλα στον Ερύμανθο.

Αναφορικά με το όλο θέμα των ανασκαφών και την προοπτική τους έγινε στις 11 Οκτωβρίου ενημέρωση στους κατοίκους της Τριποταμιάς, σε γενική συνέλευση του τοπικού συμβουλίου, από το φιλόλογο καθηγητή Σωκράτη Μάσσια, που παρακολουθεί από κοντά το θέμα και βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τη ΛΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αρκαδίας.

Στο προσεχές αρχαιολογικό δελτίο της Υπηρεσίας θα ανακοινωθούν συγκεκριμένα τα αποτελέσματα των πρώτων ανασκαφικών εργασιών, μετά την επιστημονική αξιολόγηση των μέχρι τώρα ευρημάτων από τους αρμόδιους αρχαιολόγους. Πάντως, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις της Προϊσταμένης των ανασκαφών του Ν. Αρκαδίας Άννας Βασιλ. Καραπαναγιώτου, στην περιοχή «Νεράκια» της Τριποταμιάς οι πρώτες διερευνητικές ανασκαφικές εργασίες έδειξαν ότι πρόκειται για μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου (οικισμό) κατά την ρωμαϊκή περίοδο.

Σωκράτης  Παν. Μάσσιας - Φιλόλογος
Τρίτη 10 Μαρτίου 2009