Όπως σ’ όλα τα μέρη του κόσμου, έτσι και στην Ελλάδα Απόκριες σημαίνουν χαρά, ξεφάντωμα, οινοποσία και κυρίως φαγοπότι.

Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας η αρχή του Τριωδίου αναγγέλλεται με πυροτεχνήματα και ταμπούρλα. « Τα παλιά χρόνια» στη Λάστα της Γορτυνίας έβγαινε ντελάλης στους δρόμους και φώναζε ότι οι Απόκριες πλησιάζουν και

«όποιος δεν έχει θρεφτάρι ν’ αγοράσει!»

Οι Απόκριες είναι η εποχή που κάθε σπίτι « πρέπει να ματώσει», δηλαδή να σφάξει κάτι. Στην Πελοπόννησο σφάζουν σχεδόν αποκλειστικά γουρούνι και ειδικά στην Αρκαδία κατά την περίοδο αυτή προχωρούν και σε εξέταση των σπλάχνων του σφαχτού για να δουν τα μελλούμενα.

Οι Απόκριες σχεδόν πάντα ξεκινούν το Φεβρουάριο. Ο μήνας Φεβρουάριος πήρε τ’ όνομά του από το Θεό των Ρωμαίων Φέβρουο (Februs) που ήταν ο Θεός των Νεκρών και τη Φέβρουα ( Februa) τη Θεά που επόπτευε τους εξαγνισμούς. Και τα δύο αυτά στοιχεία , η λατρεία των νεκρών και οι εξαγνισμοί είναι άμεσα συνδεδεμένοι με τις Απόκριες μιας και τα Σάββατα των εβδομάδων της χαράς και του ξεφαντώματος είναι αφιερωμένα στις ψυχές και καθώς οι Απόκριες είναι η γέφυρα ανάμεσα στο χειμώνα και την άνοιξη οι άνθρωποι θέλουν να εξευμενίσουν τη γη για να έχουν πλούσιες σοδειές.

Λατρεία των νεκρών, εξαγνισμός και επίκληση των δυνάμεων που γονιμοποιούν τη γη είναι το τρίπτυχο από το οποίο ξεκινούν αλλά και το οποίο υπηρετούν τα αποκριάτικα δρώμενα τα οποία βέβαια έχουν παγανιστικό χαρακτήρα και εκφράζονται με σάτιρα και με σεξουαλική και ερωτική ελευθεριότητα. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι Naturalia non sunt trupia , τα φυσικά πράγματα δεν είναι αισχρά.

Τα αποκριάτικα δρώμενα ανάγονται στις διονυσιακές τελετές αλλά όπως έχουν υποστηρίξει ορισμένοι μελετητές ( Nielsen, Dawkins) μάλλον πρέπει ν’ αναζητήσουμε τις ρίζες τους ακόμη πιο πίσω.

Ως γνωστόν το Τριώδιο διαρκεί τρεις εβδομάδες. Κατά την πρώτη εβδομάδα αρχίζουν να σφάζουν τους χοίρους και ονομάζεται προφωνή επειδή όπως αναφέραμε ήδη κάποιος διαλαλούσε με φωνές την έλευση της Αποκριάς. Η εβδομάδα λέγεται επίσης και απολυτή γιατί «οι ψυχές των νεκρών απολύονται και βγαίνουν στον απάνω κόσμο».

Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται κρεατινή ή ολόκριγια επειδή καταναλώνεται σ’ όλη τη διάρκειά της κρέας ακόμη και κατά την Τετάρτη και Παρασκευή. Η Τσικνοπέμπτη, η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας της Αποκριάς είναι η κατεξοχήν ημέρα που κάνει αισθητή την έλευση του Τριωδίου. Η Τσικνοπέμπτη γιορτάζεται παραδοσιακά οικογενειακά ή ομαδικά, πάντως σίγουρα μαζί με φίλους αλλά και συνεταίρους αφού σε πολλά μέρη της Ελλάδας το έθιμο θέλει οι μάστορες να κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τους βοηθούς τους ως ίσοι.

Η Τρίτη εβδομάδα λέγεται τυρινή επειδή το κύριο άρτυμα στα εδέσματα είναι το τυρί, λέγεται ακόμη και μακαρονού.

Οι μεγάλες φωτιές που ανάβουν σε πολλά μέρη της Ελλάδος κατά την Τρίτη εβδομάδα της Αποκριάς έχουν να κάνουν με τους καθαρμούς και την πεποίθηση ότι η φωτιά καθαίρει αλλά και προφυλάσσει από τις ασθένειες που βρίσκονται σε έξαρση την άνοιξη.

Είπαμε πιο πάνω ότι οι Απόκριες συνδέονται με τη λατρεία των νεκρών αλλά με τη λατρεία των νεκρών έχουν να κάνουν και διάφορες μαντευτικές τελετές που γίνονται κατά την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Ιδιαίτερα στην Αρκαδία συνηθιζόταν η ονειρομαντεία με το μακαρόνι που έκλεβαν τα κορίτσια από το βραδινό φαγητό της τελευταία Κυριακής και το έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι του για να δούν στον ύπνο τους ποιον θα παντρευτούν.

Ο Γιώργος Μέγας στο βιβλίο του « Ελληνικές Γιορτές» κάνει λεπτομερή περιγραφή του εορταστικού και οικογενειακού τραπεζιού στην Αρκαδία κατά την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Αναφέρει χαρακτηριστικά : « Κατά την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς μαζεύονται οι συγγενείς στο σπίτι του γεροντότερου τα φαγητά που τοποθετούνται στο τραπέζι είναι μακαρόνια, αυγά, τυρόπιτες, γαλατόπιτες και ένα είδος σούπας το τυροζούμι. Αυτό ειδικά φτιάχνεται τη μέρα εκείνη από άγρια χόρτα. Τα γιαχνίζουν και ρίχνουν και τυρί μυζήθρα, κομματάκια κομματάκια. Κάνουν την προσευχή τους και κατόπιν σηκώνουν το τραπέζι, το κρατούν όλοι, μικροί και μεγάλοι, με τα μικρά τους δάχτυλα.Το σηκώνουν και το καθίζουν τρεις φορές και κάθε φορά λένε:

                                   
                                    Αγιοζούμι, τυροζούμι

                                    Όποιος πιει και δε γελάσει

                                    Ψύλλος δε θα τον δαγκάσει!

Από το τυροζούμι πρέπει να πιει ο καθένας τρεις κουταλιές. Το πίνουν γρήγορα-γρήγορα, δίχως να γελάσουν, κι ύστερα βάζουν όλοι μαζί τα γέλια. Ύστερα τρώνε μακαρονάδα και ό,τι άλλο φαγητό έχουν ετοιμάσει. Αφού φάνε, ο μεγαλύτερος δίνει το σύνθημα σε όλους, να σηκώσουν το τραπέζι με τα μικρά τους δάχτυλα και τους ρωτάει:

                                   Φάγατε;                Φάγαμε.

                                   Ήπιατε;                Ήπιαμε.

                                   Χορτάσατε;         Χορτάσαμε.

                                   Πάντα χορτασμένοι να είστε

                και τους διατάζει ν’ αφήσουν το τραπέζι στη θέση του.

Οι Απόκριες τελειώνουν το βράδυ της Κυριακής με τραγούδια, χορούς και παρωδίες εκκλησιαστικών ψαλμών.

Φούστη τη φουστανέλλα σου την έχω εγώ ραμμένη
και με τα τραγουδάκια μου την έχω γαζωμένη

Το μήλο είναι ανύπαντρες το ρόιδο παντρεμένες
το πορτοκάλι το γλυκό οι αρραβωνιασμένες

Σου' πα στο μύλο να μην πας στο μύλο για να αλέσεις
γιατί είναι Τούρκος*  μυλωνάς κι αράπης πασπαλιάρης

Παίρνουν για ξάι φίλημα για χούφτα μαύρα μάτια.
( τραγούδι της Αποκριάς από τις Ρίζες Αρκαδίας)

Βιβλιογραφία :
Γ. Α. Μέγας, Ελληνικές Γιορτές και έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, Εστία 2001

Εύη Βουτσινά, Όσες γεύσεις φέρνει ο χρόνος, Η Καθημερινή 2000

Γιάννης Σουλιώτης, Τα κόλλυβα, Κέδρος 1986

Martin Nilsson, Ελληνική Λαϊκή Θρησκεία. Μετάφραση Ι. Θ. Κακριδής, Αθήνα 1953.

Β.Ε