Ανάπτυξη δραστηριοτήτων Αθλητικού Τουρισμού στον Νομό Αρκαδίας

Δημήτρης Λαγός
Επίκουρος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας και Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Αιγαίου

Εισαγωγή

Παρά το γεγονός ότι η ελληνική τουριστική πραγματικότητα οδηγεί συχνά στην διαμόρφωση της αντίληψης ότι ο τουρισμός είναι μια δραστηριότητα που αναπτύσσεται κατά τους θερινούς μήνες, εντούτοις, η διεθνής πρακτική καταδεικνύει μια συνεχώς αυξανόμενη τάση διάχυσης της τουριστικής δραστηριότητας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με αποτέλεσμα να αναδύονται διάφορες ειδικές μορφές τουρισμού οι οποίες αποτελούν σήμερα ένα σεβαστό τμήμα της παγκόσμιας τουριστικής αγοράς.

Ο Αθλητικός Τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού στην οποία περιλαμβάνονται οι μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις (π.χ Ολυμπιακοί αγώνες), οι αθλητικές δραστηριότητες με επαγγελματικό χαρακτήρα που σχετίζονται με τουρισμό, όπως για παράδειγμα αγώνες και αθλητικές εκδηλώσεις, προετοιμασία αθλητικών ομάδων σε ειδικές εγκαταστάσεις κ.α. Επίσης, περιλαμβάνονται πολλές δραστηριότητες αθλητισμού με ερασιτεχνικό χαρακτήρα, οι οποίες υλοποιούνται στο πλαίσιο των ταξιδιών, π.χ wind surfing, ορειβασία, ποδήλατο βουνού, καγιάκ, υποβρύχιο ψάρεμα κ.α. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσεται και ο τουρισμός περιπέτειας που αναπτύσσεται σε ορεινές περιοχές του οποίου οι δραστηριότητες έχουν μικρό ή μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας και εμπεριέχουν ένα βαθμό κινδύνου, είτε πραγματικό είτε νοητό. Συνεπώς, ως τουρισμό περιπέτειας ορίζεται «η δραστηριότητα αναψυχής που λαμβάνει χώρα σε έναν ασυνήθιστο, εξωτικό, απομονωμένο ή δυσπρόσιτο προορισμό και χαρακτηρίζεται από έναν βαθμό ρίσκου και συγκίνησης για αυτόν που την πραγματοποιεί αλλά και από την ανάγκη για βαθύτερη γνώση του κόσμου και του ίδιου του ανθρώπου» (ΕΤΑ 2001:21)

Ανάλογα με τον βαθμό ρίσκου και το επίπεδο των ικανοτήτων που απαιτούνται για τέτοιου τύπου αθλητικές τουριστικές δραστηριότητες, αυτές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στον τουρισμό ήπιας περιπέτειας (soft adventure tourism) ο οποίος απαιτεί στοιχειώδεις δεξιότητες  και εμπεριέχει μικρό ρίσκο και στον τουρισμό ακραίας περιπέτειας (extreme ή hard adventure tourism) ο οποίος απαιτεί σημαντική εμπειρία, εξοικείωση με την φύση και τους κινδύνους της και καλή φυσική και πνευματική κατάσταση.

Ο τουρισμός περιπέτειας είναι μια νέα, συνεχώς αναπτυσσόμενη, μορφή τουρισμού που προσελκύει κυρίως κατοίκους των μεγαλουπόλεων με υψηλή οικονομική επιφάνεια, οι οποίοι αναζητούν μια διέξοδο από τους έντονους εργασιακούς ρυθμούς, το στρες και την ρουτίνα που αντιμετωπίζουν στην πόλη. Εντάσσεται στο λειτουργικό πλαίσιο των αθλητικών δραστηριοτήτων με επαγγελματικό ή ερασιτεχνικό χαρακτήρα που  ενεργοποιούν την τουριστική δραστηριότητα και δεν σχετίζεται με τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα

Σήμερα, τέτοιου τύπου τουριστικές δραστηριότητες είναι εφικτές για όλες τις ηλικίες και προσφέρονται σε όλα τα μέρη του πλανήτη (π.χ. Ν. Ζηλανδία, το Νεπάλ, η Κένυα, η Τανζανία) όπου υπάρχουν αξιόλογοι περιβαλλοντικοί πόροι (Jafari 2000). Οι πιο γνωστές αθλητικές δραστηριότητες τουρισμού περιπέτειας που διεθνώς καταγράφονται παρουσιάζονται στον πίνακα 1.

Πηγή: ΕΤΑ 2000:22

Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη περιγραφή από τις γνωστότερες αθλητικές δραστηριότητες τουρισμού περιπέτειας (Διανέλλος 1994:149-160, Σφακιανάκης 2000:203-206, ΕΤΑ 2001:23-24):

Πεζοπορία (trekking)
Με τον όρο αυτό εννοούμε κάθε είδους πορείας με τα πόδια  στη φύση, από έναν απλό περίπατο σε μονοπάτια, δασικούς δρόμους ή στις όχθες ποταμών (river trekking), μέχρι πολυήμερες διασχίσεις οροσειρών. Αποτελεί ίσως τον πιο άμεσο τρόπο επαφής με την φύση αφού συνδυάζει την απλότητα και σχετική ευκολία του περπατήματος με την δυνατότητα πρόσβασης σε, κατά τα’ άλλα, δυσπρόσιτες περιοχές, υψηλής οικολογικής αξίας.

Ορειβασία (mountaineering)
Είναι η ανάβαση, διάσχιση και κατάβαση οποιουδήποτε μέσου ή ψηλού βουνού που χαρακτηρίζεται από τις διακυμάνσεις στο βαθμό δυσκολίας που μπορεί να συναντήσει αυτός που την πραγματοποιεί. Τα βατά τμήματα του βουνού δεν απαιτούν ειδικές τεχνικές γνώσεις και σύνεργα, ενώ στα δύσβατα είναι απαραίτητη η χρήση ειδικού εξοπλισμού και η ανάλογη εμπειρία από τους ορειβάτες.

Διάσχιση φαραγγιών (canyoning)
Είναι μια εξειδικευμένη τουριστική δραστηριότητα περιπέτειας η οποία μπορεί να συνδυάσει πάνω από μια από τις υπόλοιπες μορφές. Συνήθως απαιτεί χρήση εργαλείων και τεχνικών ορειβασίας, πεζοπορίας αλλά και κατάβαση απότομων βράχων (rappel) και αναρρίχησης, για παράδειγμα σε απότομους καταρράχτες. Οι διαδρομές σε φαράγγια ποικίλουν σε βαθμό δυσκολίας.

Αναρρίχηση (climbing)
Είναι η προώθηση πάνω σε βράχο με χρήση μόνο του ανάγλυφου του, δηλαδή των τυχαίων εσοχών και προεξοχών του. Υπάρχουν βέβαια ασφάλειες και σχοινιά, όχι όμως για την υποβοήθηση της ανάβασης, αλλά για την αποφυγή ατυχήματος σε περίπτωση  πτώσης. Η αναρρίχηση μπορεί να λάβει χώρα και σε πάγο ή σε μικτά πεδία (πάγο και βράχια) οπότε εμπίπτει στην κατηγορία του αλπινισμού.

Κατάβαση απότομων βράχων (rappel)
Είναι η κατάβαση κάθετων βράχων, μικρού η μεγάλου υψόμετρου με την χρήση σχοινιών και ειδικού εξοπλισμού. Και το rappel όπως και η αναρρίχηση απαιτούν την ομαδική προσπάθεια και την συνεργασία.

Ποδήλατο βουνού (mountain bike)
Είναι ένας ιδανικός συνδυασμός σωματικής άσκησης και επαφής με την φύση. Τα ειδικά σχεδιασμένα ποδήλατα μπορεί κανείς να τα προμηθευτεί από εξειδικευμένες σχολές. Και στο mountain bike είναι απαραίτητος ο ενδυματολογικός εξοπλισμός.

Εξερεύνηση σπηλαίων (caving)
Είναι η ξενάγηση και εξερεύνηση των σπηλαίων και των ορυχείων υπό την καθοδήγηση, συνήθως, έμπειρων σπηλαιολόγων. Είναι απαιτούμενες οι τεχνικές γνώσεις σε θέματα κυρίως αναρρίχησης και rappel αλλά και ο κατάλληλος εξοπλισμός.

Πλεύση σε ποταμό με σχεδία (rafting)
Είναι η κατάβαση ποταμού με φουσκωτή βάρκα. Διακρίνεται σε rafting ορμητικών ποταμών (white river rafting) και rafting σε  ήπιους ποταμούς. Το πλήρωμα αποτελείται από 6 έως 8 κωπηλάτες και υπάρχει πάντα επαγγελματίας οδηγός που κατευθύνει την βάρκα. Προϋποθέτει την καλή φυσική κατάσταση των συμμετεχόντων και τη στοιχειώδη γνώση κολύμβησης.

Πέταγμα με αλεξίπτωτο πλαγιάς (paragliding ή parapente)
Πρόκειται για την απλούστερη πτητική συσκευή χωρίς κινητήρα. Ο πιλότος έχει τη δυνατότητα να πλοηγήσει το αλεξίπτωτο πλαγιάς με δυο χειρολαβές που πάντα κρατάει κατά την πτήση. Έγινε πολύ δημοφιλές εξ’ αιτίας του μικρού βάρους και όγκου του. Προσφέρει μεγάλες δυνατότητες ανεμοπορίας για όσους επιθυμούν να ασχοληθούν βαθύτερα αλλά απαιτεί και την κατάλληλη εκπαίδευση. Οι δυνατότητές του είναι κάπως περιορισμένες στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Με το Parapente μπορεί κανείς να ασχοληθεί όλο το χρόνο, εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν (άνεμος κάτω από 3 μποφόρ και ποτέ με βροχή).

Δυνατότητες και Προϋποθέσεις ανάπτυξης Αθλητικού Τουρισμού

Ο Τουρισμός Αθλημάτων (ακραίων ή ήπιων) Υπαίθρου,  ήταν αναμενόμενο να κάνει την εμφάνισή του και στην Ελληνική ορεινή (και όχι μόνο) ζώνη, αφού οι φυσικοί πόροι της χώρας μας ευνοούν την ανάπτυξη των συγκεκριμένων τουριστικών δραστηριοτήτων.

Πρόκειται για μια μορφή τουρισμού η οποία λαμβάνει χώρα επί το πλείστον σε ορεινές περιοχές, αφού αυτές διαθέτουν το συγκριτικό πλεονέκτημα του κατάλληλου φυσικού περιβάλλοντος για την πραγματοποίησής του.  Οι αθλητικές δραστηριότητες που εντάσσονται στον τουρισμό περιπέτειας προσελκύει κατά βάση νέους ανθρώπους, με υψηλό εισόδημα και κατοίκους των μεγαλουπόλεων που αναζητούν διεξόδους από το άγχος και την καθημερινότητα του αστικού τρόπου ζωής.

Στην Ελλάδα οι πιο διαδεδομένες δραστηριότητες του τουρισμού περιπέτειας είναι οι καταβάσεις ποταμών με φουσκωτή βάρκα (rafting), η ορειβασία – πεζοπορία, η διάσχιση φαραγγιών, οι αναρριχήσεις, το ποδήλατο βουνού αλλά και το αλεξίπτωτο πλαγιάς.

Ένας σημαντικός αριθμός τουριστικών γραφείων που εξειδικεύονται σε δραστηριότητες αυτού του είδους, έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα και πολλά από τα συγκεκριμένα αθλήματα εκπροσωπούνται και αναπτύσσονται μέσα από ενώσεις (π.χ. Πανελλήνια Ένωση Rafting) και τοπικούς συνδέσμους. Επίσης, κάθε χρόνο, πραγματοποιούνται αγώνες στα αθλήματα περιπέτειας (στην Αρκαδία, στην Κόνιτσα Ιωαννίνων και στον Εύηνο ποταμό), οι οποίοι προσελκύουν αρκετά μεγάλο αριθμό αθλητών αλλά και θεατών.

Εκτιμάται ότι η χώρα μας και ειδικότερα η Αρκαδία έχει και τις δυνατότητες, αλλά και τις προϋποθέσεις, δεδομένου ότι υπάρχουν πλούσιοι φυσικοί πόροι που μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα, είτε από τους εμπλεκόμενους φορείς (stakeholdes) της τουριστικής βιομηχανίας, είτε από τους φορείς άσκησης τουριστικής πολιτικής σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η Επικινδυνότητα των δραστηριοτήτων του Αθλητικού Τουρισμού

Όπως είναι αντιληπτό, οι τουριστικές δραστηριότητες που αναλύθηκαν παραπάνω χαρακτηρίζονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία  ‘ενεργητικές’ και παρά το γεγονός ότι πολλοί συγγραφείς μιλούν για έναν βαθμό ‘νοητού’ ρίσκου (perceived risk) που εμπεριέχουν (Inskeep, 1991). Όμως, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένες απ’ αυτές παρουσιάζουν έναν σημαντικό βαθμό πραγματικού ρίσκου για την υγεία και την ασφάλεια των συμμετεχόντων.

Τα τουριστικά ατυχήματα θεωρούνται ένας από τους κύριους λόγους θνησιμότητας και παθολογίας στους τουρίστες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Για τους σκωτσέζους και για τους αμερικάνους αποτελούν τη δεύτερη βασικότερη αιτία θανάτου κατά την διάρκεια των διακοπών (Bentley-Page – Laird 2001).

Το τουριστικό ατύχημα που έγινε στον ποταμό Λούσιο της Αρκαδίας είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει το βαθμό επικινδυνότητας των δραστηριοτήτων τουρισμού περιπέτειας και την ανεπάρκεια της κρατικής μηχανής να πάρει μέτρα προστατευτικά για να αποτρέψει τέτοιου είδους συμβάντα.

Τα ατυχήματα στα οποία εμπλέκονται τουρίστες αποτελούν αντικείμενο ελάχιστων ακαδημαϊκών δημοσιευμάτων και μελετών, παρά το οφθαλμοφανές πρόβλημα της ασφάλειας των τουριστών και του ενδεχόμενου σοβαρής δυσφήμησης ενός τουριστικού προορισμού που αυτά μπορούν να προκαλέσουν. Παρόλο που πολλές έρευνες έχουν εστιάσει στο θέμα της ασφάλειας των τουριστών, σε σχέση όμως με άλλες παραμέτρους όπως την εγκληματικότητα, τις αεροπορικές πτήσεις,  την ποιότητα της διατροφής, τα αφροδίσια νοσήματα, κ.λ.π., λίγες είναι αυτές που καταπιάνονται επισταμένως με τους κινδύνους για ατυχήματα που διατρέχουν οι τουρίστες που συμμετέχουν σε συγκεκριμένες τουριστικές δραστηριότητες, όπως αυτές που ευρέως εντάσσονται στην κατηγορία του «ενεργητικού» τουρισμού ή του τουρισμού «περιπέτειας» (Bentley & Page, 2001)

O χιονοδρομικός τουρισμός, η ορειβασία και πάνω απ’ όλα οι αθλητικές δραστηριότητες τουρισμού περιπέτειας στις περισσότερες εκφάνσεις του, εγκυμονούν πολλούς κινδύνους για τους τουρίστες που συμμετέχουν είτε αυτοί διαθέτουν την απαιτούμενη εμπειρία και τις τεχνικές γνώσεις είτε όχι. Κάποιες από τις παραπάνω δραστηριότητες, βέβαια, χαρακτηρίζονται από υψηλότερο βαθμό ρίσκου. H αναρρίχηση, κάποιες μορφές σκι, η εξερεύνηση σπηλαίων είναι επίσης κάποιες από τις, υψηλού κινδύνου, τουριστικές δραστηριότητες.

Eπομένως, ανακύπτει το πολύ σημαντικό ζήτημα του βαθμού κρατικής παρέμβασης, αλλά και του επιπέδου ελέγχου των δραστηριοτήτων αυτών, από σώματα και φορείς που σχετίζονται με την υγεία και την ασφάλεια. Κάποιοι διεθνείς Κώδικες Ασφάλειας της τουριστικής βιομηχανίας έχουν εφαρμοστεί στις πιο «επικίνδυνες» τουριστικές δραστηριότητες. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη επέκτασής τους και στις υπόλοιπες. Η μετάθεση της ευθύνης στις, συχνά, αναξιόπιστες επιχειρήσεις τουρισμού που εξειδικεύονται σε δραστηριότητες που αναφέρθηκαν, δεν θα λύσει το σχετικό πρόβλημα. Χωρίς την προστασία της νομοθεσίας, οι υποθέσεις τουριστικών ατυχημάτων θα οδηγούνται στα γρανάζια της γραφειοκρατίας της δικαιοσύνης.

Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Ο αθλητικός τουρισμός που περιλαμβάνει δραστηριότητες περιπέτειας απαιτεί ένα ευρύ φάσμα φυσικών πόρων, ανάλογα με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα που πραγματοποιείται σε κάθε περίπτωση. Έτσι, σε ένα προορισμό που επιδιώκει την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης μορφής χειμερινού – ορεινού τουρισμού πρέπει να υπάρχουν κάποιοι ή ένας συνδυασμός από τους ακόλουθους φυσικούς πόρους: ορεινές εκτάσεις (trekking, mountaineering, mountain biking), φαράγγια (canyoning), ποταμοί (rafting, canoeing, kayaking), σπήλαια (caving), βραχώδεις όγκοι (climbing, rappel), κ.λ.π. Όμως, πέρα από τους φυσικούς πόρους, είναι αναγκαία η ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών στην ευρύτερη περιοχή πραγματοποίησής τους. Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιων καταλυμάτων που θα αποτελούν σημείο εκκίνησης για τους συμμετέχοντες στις συγκεκριμένες δραστηριότητες, ένα ανεπτυγμένο δίκτυο υπηρεσιών και υποδομών στην ευρύτερη περιφέρεια, επαρκής κάλυψη σε θέματα προληπτικής και θεραπευτικής ιατρικής, ένα οργανωμένο δίκτυο πληροφόρησης (τουριστικά περίπτερα, χάρτες, σηματοδότηση), καθώς και συμπληρωματικές υποδομές για παράλληλη υποστήριξη υπηρεσιών και άλλων ειδικών μορφών τουρισμού. Ακόμα, απαιτείται η ενεργοποίηση της κρατικής παρέμβασης για τη δημιουργία των κατάλληλων, κατά περίπτωση, υποδομών που αποτελούν τη βάση της ανάπτυξης αυτών των δραστηριοτήτων, καθώς και η λήψη μέτρων πολιτικής για την ασφάλειας ή της μείωσης του υψηλού ρίσκου που πολλές δραστηριότητες εμπεριέχουν.

Τέλος, ο Νομός Αρκαδίας διαθέτει αξιόλογους φυσικούς πόρους που μπορούν να αξιοποιηθούν και μέσω των αθλητικών δραστηριοτήτων του τουρισμού περιπέτειας να δώσουν ώθηση στην τουριστική ανάπτυξη, να ενεργοποιήσουν την τοπική επιχειρηματική δραστηριότητα και να συμβάλλουν, στο μέτρο του εφικτού, στην άμβλυνση της τουριστικής εποχικότητας.

Βιβλιογραφία
--Διανέλλος Α. «Δραστηριότητες ήπιων μορφών τουρισμού» σελ. 149-156. Πρακτικά Συνεδρίου Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφερείας Δυτικής Μακεδονίας 1994.
--ΕΤΑ «Μελέτη χειμερινού – ορεινού τουρισμού». Αθήνα 2001.
--Σφακιανάκης Μ. “Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού”, Έλλην, Αθήνα, 2000.
--Bentley T.A., Page S.J., Laird I.S. “Accidents in the New Zealand Adventure Tourism Industry”, Safety Science, 38, pp 31-48, 2001.
--Bentley T. & Page S. “Scoping the Extend of Adventure Tourism Accidents”, Annals of Tourism , Vol. 28, no.3.pp 705-726, UK, 2001.
--Inskeep Edward, “Tourism Planning, an Integrated and Sustainable Development Approach”, J. Willie & Sons, New York, 1991
--Jafari Jafar, “Encyclopedia of Tourism”, Routledge, N.Y., 2000

 
Arcadians.gr  30 Δεκεμβρίου 2007