Τρείς στίχοι του Βιργίλιου θα κηρύξουν το status των πραγμάτων και τη νέα τάξη στις απέραντες εκτάσεις των κρατών της αυτοκρατορίας. Στις δεκαπέντε αυτοκρατορικές και στις δέκα συγκλητικές επαρχίες:
-Αυτή είναι η αποστολή σου ρωμαίε,
-Να κυβερνάς τα έθνη και να φρουρείς την ειρήνη.
-Να φείδεσαι τους νικημένους και να νικάς τους περήφανους.

Ο τελευταίος στίχος αντηχεί έντρομα στο συμπαγές σκοτάδι της απειλής των δυνατών:
Parcere subjestectis et debellare superbos.

Η ηθική χειραγώγηση που έμελλε να κηδεμονέψει την πολιτική βούληση του Αυγούστου χρειαζόταν μια δύναμη ανάλογα στιβαρή.

Και εδώ εντοπίζεται ένας κύριος λόγος που στα χρόνια του Αυγούστου, καθώς και του διαδόχου Τιβέριου, η στωική ηθική της Ρώμης ξαναγύρισε στις απόκρεμνες πηγές του Ζήνωνα και του Χρύσιππου.

Με χάλκινο τον ουρανό επάνω και κάτω τη γή σιδηρά, για να σωθεί ο ρυθμός των πραγμάτων στην εύκρατη σύνθεσή του, ήταν ανάγκη από την πίσω πλευρά της ζωής να ανθήσουν τα τρυφερά αισθήματα και η αναψυχή της φαντασίας.

Έτσι πέρα από τη δύναμη της πολιτικής φτάνουμε στην εμορφιά της τέχνης, με τους «νέους ποιητές» και τη λατινική Αρκαδία.

Ο επιτήδειος Μαικήνας υπούργησε τον Αύγουστο παίζοντας δεξιότεχνα το ρόλο του Μουσαγέτη. Η νέα σχολή των γραμμάτων και της μουσικής αγωγής στη βάση της μιμήθηκε τον παλιότερο κύκλο των Σκιπιώνων.

Ωστόσο είχε ένα χαρακτήρα περισσότερο δύσκαμπτο και σχεδόν υποχρεωτικό. Σε κάποιο σημείο η αισθητική οδηγία του Αυγούστου αναμίχθηκε επιδέξια με την προπαγάνδα.

Στα πλαίσια αυτού του σχεδίου η Αινειάδα διαφέρει από την Οδύσσεια σε τούτο: το έπος των Ελλήνων πλάστηκε εκ των υστέρων και περιγράφει ένα γεγονός ξετυλιγμού της ελευθερίας, το έπος των Ρωμαίων έγινε εκ των προτέρων και περικλείνει μια πρόθεση καθορισμού της εθνικής συμπεριφοράς.

Στραμμένη στην ήρεμη σοφία των πραγμάτων η Οδύσσεια έρχεται να δοξολογήσει το παρόν. Προσηλωμένη στην ακοίμητη μέριμνα της ζωής η Αινειάδα ζητεί να αιχμαλωτίσει το μέλλον. Άλλη μια φορά η διαφορά χτυπάει. Οι Έλληνες υπήρξαν καλλιτέχνες. Οι Ρωμαίοι έγιναν οργανωτές.

Ο στωικός προσανατολισμός του Αυγούστου, πέρα από την παραγγελία της Αινειάδας, φαίνεται στα Γεωργικά του Βιργίλιου και στο Carmen seculare του Οράτιου.

Τα Γεωργικά δρομολογούνται στην προέκταση της γραμμής του Κάτωνα του Τιμητή, που με τη συγγραφή του Για τη γεωργική τέχνη απόβλεπε στην τόνωση του mos majorum. Του αρχαίου ήθους.

Το Carmen seculare είναι μια εκτέλεση του Οράτιου πινδαρικού τύπου, προορισμένη για τις εθνικές γιορτές του 17π. Εξυμνεί και λιβανίζει τη Lex Julia, τον περίφημο νόμο που ψήφισε ο Αύγουστος για την ηθική ανάνηψη και την επιστροφή των πολιτών στη συνοχή της οικογένειας.

Η λατινική Αρκαδία είναι ένας πίδακας ροδαμών και πόθων, που τινάχτηκε από μια ομάδα τρυφερών νέων. Αυτοί οι αγνοί ποιητές στο έγκλημα της πολιτικής πλήξης αντίταξαν το σθένος της ανθρώπινης αθωότητας.

Βασικά ξεκινούν από μια διάθεση εναντίωσης στη στωική ηθική της Ρώμης. Η κίνηση τους εκδηλώνεται σαν ρήξη με το εθνικό ύφος του ποιητή Έννιου και την κηρυγματική ισχύ του Τίτου Λίβιου.

Οι νέοι ποιητές είναι μια πλειάδα λυρικών που, άλλοτε εύσχημα και άλλοτε εύτολμα, αρνούνται να συνταχθούν στην καλλιτεχνική κατευθυντήρια του Μαικήνα.

Στους επαναστάτες τούτους, με το μεθυσμένο φεσάκι στο κεφάλι και το γαρύφαλλο του ερωτικού αχ στο αυτί, πρώτο χελιδόνι είναι ο Λουκρήτιος. Ένας αδρός ποιητής με φρόνημα Έλληνα και γλώσσα λατινική.

Αν υπάρχουν ποιητές για τη θάλασσα και την Αφροδίτη, για τους κήπους, την πόλη και τον πόλεμο, για την Αγορά και το δήμο, για την ειρήνη και για το ψωμί, ο Λουκρήτιος είναι ο ποιητής των αλειτούργητων κάστρων, και των βαθύτερων νόμων της φύσης.

Καστελλάνος στης γης τα ψηλώματα, στέκεται φυλακάτορας στα περίπολα των άστρων και παραστάτης στα κυκλώπεια ίχνη και στους μυώνες της πετρωτής σιωπής.

Ο λόγος της ποίησης του Λουκρητίου είναι μια πρόταση για την ηρεμία που περιμένει το φρόνιμο άνθρωπο πίσω από τις οροσειρές των καταιγίδων του ουρανού και του πνεύματος. Εκεί πέρα από τα φλεγόμενα τείχη του κόσμου, τα
flammantia moenia mundi
όπως λέει, σε περιμένουν να περιδιαβάσεις και να παρηγορηθείς οι ήρεμοι ναοί των σοφών, τα
sapientum templa serena.

Ο Λουκρήτιος έγραψε μια γεωμετρική ποίηση θεμελιωμένη στη στιβαρή φυσική φιλοσοφία του Δημόκριτου και του Επίκουρου.

Το ψηλότερο όρος της λατινικής Αρκαδίας είναι ο Βιργίλιος. Στρατευμένος ολόκληρος στη θητεία της στωικής ματιάς του Αυγούστου, έλαβε τη θέση του σαν ο μεγάλος μαθητής του Ομήρου και ο πρώτος δάσκαλος της Ευρώπης. Την αγγελία του ύστερα από δεκατρείς αιώνες την ανανέωσε ο Δάντης.

Καταπόδι ακολουθεί ο Οράτιος. Ο μισός είναι γυρισμένος στην πλευρά του Αυγούστου και στη στωική επισημότητα. Ο άλλος μισός έχει δοθεί στο συμπόσιο των νέων λυρικών.

Οι ιαμβικές ασέλγειες του Οράτιου λικνίζουνται στην αιθρία ενός λυρισμού κλασικού. Είναι κορίτσια από κρύσταλλο με ονόματα Ελληνικά:
Η Λαλάγη, η Γλυκέρα, η Νέαιρα, η Ινάχα, η Λύκη, η Πύρρα, η Κινάρα, η Τυνδαρίδα, η Χλόη.

Μέσα από τις στροφές του ξανακούγεται το γάργαρο γέλιο που αφήνουν οι μικρές κόρες της Σαπφώς στους αυλόγυρους και στις παραθιναλιές της Λέσβου:
Η Ατθίς, η Κλέις, η Γογγύλα, η Ανδρομέδα, η Γυρίννω, η Ανακτορία, η Μίκα, η Μνασικίδα.

Κυκλωμένοι από τη λάμψη της ίδιας νεότητας έρχουνται και φεύγουν οι στερεοί καημοί των άλλων λυρικών, που όλοι τους πεθάνανε στην ηλικία του Μότσαρτ, του Πούσκιν, του Σέλλευ και του Μπάυρον. Είναι οι αύρες καλοκαιριού και κυκλαδικοί ίμεροι.

Δίπλα στη Μυρτάλη του Οράτιου ανακλαδίζεται και αλαφροτρέμει η Κόριννα του Οβίδιου, η Κύνθια του Προπέρτιου, η Δηλία του Τίβουλλου, και η αθάνατη Λεσβία του Κάτουλλου.

Με τούτες τις λόγχες των κρίνων αποκρίθηκαν οι ποιητές της Ρώμης στους αετούς των λεγεώνων και στη βλοσυρή στοργή του Αύγουστου.

Υπολείπεται να δοθεί λύση στο τελευταίο πρόβλημα: ποιο ήταν το τίμημα που πλήρωσε ο Αύγουστος για το πολιτικό του έργο, και για τον Κολοσσό της υπόληψης που του ανήγειρε η ιστορία?

Ο Αύγουστος στην προσωπική του ζωή έζησε τόσες πίκρες, όσες ήταν οι αυτοκρατορικές επαρχίες του. Και οι λύπες του ήταν τόσο βαριές, όσο βουρκωμένα έστεκαν τα βουνά στους χιονιάδες, και οι κακοχειμωνιές στα πέλαγα της ηγεμονίας του. Του Principatus.   

Σημείωση: απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη «Πολυχρόνιο-Στοά και Ρώμη». Copyright by D. Liantini 2005

Arcadians 06-02-2007