Του Βασίλη Παναγιωτόπουλου – καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μέσα στην  ιστορική διαδρομή του, ο κόσμος της ημινομαδικής- μεταβατικής κτηνοτροφίας είναι ένας κόσμος των όπλων και της βίας. Σε ένα πρώτο επίπεδο, χρονολογικά και εννοιολογικά, η βία της ένοπλης κτηνοτροφίας είναι αμυντική, σε βαθμό που να μην μπορεί να ξεχωρίσει κανείς εύκολα τους ορεινούς κρατικούς ενόπλους από τους κτηνοτρόφους.

Οι ρωμαϊκές λεγεώνες που μας κληρονόμησαν τη βλάχικη εθνο-πολιτισμική κοινότητα της Βαλκανικής ήταν λεγεωνάριοι - φρουροί των ορεινών δρόμων και ταυτόχρονα κύριοι της μεγάλης μεταβατικής κτηνοτροφίας. Η στρατιωτική οργάνωση του μεταγενέστερου τσελιγκάτου, με τους «σκουτάρηδες» και τα «φλάμουλα», λατινικές στρατιωτικές λέξεις για τους αρχιποιμένες και τις σημαίες- λάβαρά τους, μας οδηγούν στα βάθη των αιώνων με αναμφισβήτητο σταθμό τη ρωμαιοκρατία και τη διάδοχό της βυζαντινή αυτοκρατορία.

Πέρα από αυτή τη μακροσκοπική ματιά στον χώρο της ιστορίας, μια προσέγγιση της οικονομικής λειτουργίας της κτηνοτροφικής δραστηριότητας, μπορεί να μας φανερώσει καλύτερα τις ανάγκες άμυνας των κοπαδιών και συνακόλουθα την εγκαθίδρυση της ένοπλης βίας στο εσωτερικό της επαγγελματικής ομάδας. Μιλώντας αποκλειστικά για τους κτηνοτροφικούς πληθυσμούς, που δεν είχαν αγροτικές παραγωγικές δραστηριότητες, παρατηρούμε ότι το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων του κτηνοτρόφου, το κοπάδι, είναι ένα αγαθό ευπαθές, κινητό και ευάλωτο. Από τα στοιχεία της φύσης και τους ανθρώπους. Η άμυνα του κτηνοτρόφου είναι περισσότερο επιτακτική ακόμη και από την άμυνα του αγρότη και του εύπορου αστού. Το κοπάδι χωρίς ένοπλη άμυνα θα ήταν αντικείμενο κλοπής, εύκολη λεία στο έλεος της παραμικρής βίαιης αντίπαλης ομάδας. Και τότε η οικονομική καταστροφή της κτηνοτροφικής οικογένειας (ή ομάδας) θα ήταν ανεπανόρθωτη. Τα όπλα του κτηνοτρόφου είναι σαν την αναπνοή του.

Αρματολοί και κλέφτες είναι όψεις του κόσμου της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, άσχετα προς την ένταξή τους στο οθωμανικό κρατικό σύστημα (αρματολοί) ή την απόκλισή τους από αυτό (κλέφτες) και τη μεταγενέστερη ένταξή τους στο εθνικό πάνθεο, μέσα από τον επαναστατικό συμφυρμό του 1821. Πολεμική παράδοση, ζωτικές ανάγκες άμυνας, διοικητική ανεξαρτησία (οι ημινομάδες κτηνοτρόφοι δεν υπάγονται στους φυσικούς, τοπικούς φορείς της κρατικής εξουσίας), δημιουργούν τις συνθήκες μίας ιδιαίτερης κουλτούρας, όπου η ευθιξία και η υπερηφάνεια, καθώς και η τήρηση του άγραφου κανόνα, αποτελούν τα θεμέλια μιας συμπεριφοράς αρχαϊκής βέβαια και εντοπισμένης σε ελάχιστα σημεία επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, δομημένης, όμως, συνεκτικής και μεταβιβάσιμης.

Άλλωστε ο κτηνοτρόφος είχε ένα μεγάλο ανομολόγητο αντίπαλο με τον οποίο έπρεπε να αναμετρηθεί: τον αγρότη καλλιεργητή, που σταδιακά αλλά συστηματικά εδώ και δύο- δυόμισι αιώνες τού στερεί τους βοσκοτόπους και τους μετατρέπει σε σύγχρονες καλλιέργειες. Η μεγάλη αλλαγή.

Αλλά και οι ορεινοί κτηνοτρόφοι δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια, προσκολλημένοι σε μια αντιπαλότητα χωρίς διέξοδο. Προσαρμόστηκαν, εγκαταστάθηκαν στα χωριά, όσοι δεν εγκαταστάθηκαν στις πόλεις, και στις δύο περιπτώσεις έγιναν ευρηματικοί επιχειρηματίες, σπουδαίοι συντελεστές της εθνικής ελληνικής ολοκλήρωσης και της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Το σημείωμα αυτό δεν αφορά κανέναν από αυτούς. Ίσως δεν αφορά ούτε τους συντελεστές της πρόσφατης τραγωδίας στο Αγρίνιο. Θέλει μόνο να δείξει, όπως μια αρχαιολογική τομή στο έδαφος, τα παλιότερα στρώματα κοινωνικής συνείδησης, που καμιά φορά μπορεί να είναι πολύ περισσότερο ανθεκτικά απ' ό,τι τα φανταζόμαστε και πολύ πιο εύγλωττα από τις δικές μας αναλύσεις.

ΤΑ ΝΕΑ , 29/11/2006 , Σελ.: N12
Κωδικός άρθρου: A18703N122