ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ 181^η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ Β΄ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΑΣΤΡΟΣ
(30 Μαρτίου – 18 Απριλίου 1823) ΑΣΤΡΟΣ 16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004

Περήφανη, αλλά και συγκινημένη και με δέος ανείπωτο, βρίσκομαι σήμερα ενώπιόν σας, για να εκφωνήσω, κατά τις ταπεινές μου δυνάμεις, τον πρέποντα επετειακό λόγο, στον Ιερό τούτο Χώρο της Β΄ Εθνοσυνέλευσης, σ’ ένα χώρο φορτισμένο συναισθηματικά από μνήμες και ιδεώδη, σ’ ένα χώρο όπου ζωντανεύει η ίδια η Ιστορία. Δίπλα μας η Σχολή ή Μουσείο Καρυτσιώτη, από το 1805, η οποία, μαζί με την περίφημη κύρια Σχολή Δημητρίου Καριτσιώτη στον Αγιάννη, από το 1798, είναι από τα πρώτα προπανεπιστημιακά Ιδρύματα που ιδρύθηκαν στη σκλαβωμένη ακόμα πατρίδα μας. Αυτόν τον τόσο σημαντικό χώρο επέλεξαν και οι πρόγονοί μας για να συγκαλέσουν τη Β΄ Εθνοσυνέλευση το 1823.

Έχοντας, λοιπόν, πλήρη συναίσθηση του χρέους, θα προσπαθήσω ν’ αναπλάσω στη φαντασία μας κάποιες παραστάσεις από μια μάχη διαφορετική για τα χρόνια εκείνα, γι’ αυτό και αξιοσήμαντη. Από μια μάχη στον πολιτικό πλέον στίβο, μετά τις πολεμικές μάχες γενιών και γενιών κατά της μακραίωνης σκλαβιάς, από την πολιτική μάχη του λόγου – θεμέλιου της Δημοκρατίας, η οποία δόθηκε, στον εδώ χώρο, πριν από 180 χρόνια, για την αναθεώρηση και τον εκσυγχρονισμό του Καταστατικού Χάρτη – του Συντάγματος της Επιδαύρου, για τα μόλις απελευθερωμένα τμήματα της πατρίδας μας.

Κατά την Επανάσταση του 1821, για την Απελευθέρωση, και μετά τις πρώτες νίκες, δημιουργήθηκε η κατεπείγουσα ανάγκη για πολιτικές αποφάσεις και πολιτική οργάνωση στις περιοχές που είχαν ελευθερωθεί. Σαν να αναθερμάνθηκε στις ψυχές των Ελλήνων ο λόγος του Ισοκράτη: «Ψυχή για το κράτος δεν είναι τίποτα άλλο παρά το πολίτευμα, το οποίο έχει τόσο μεγάλη δύναμη, όσο και η φρόνηση για τον άνθρωπο». Ήδη το πρώτο Σύνταγμα της ελεύθερης Ελλάδας είχε ψηφιστεί το 1822 στην Επίδαυρο, κατά την Α΄ Εθνοσυνέλευση, και ευλόγως χρειαζόταν αναθεώρησή του και συμπληρώσεις.

Η κατάσταση, ωστόσο, δεν ήταν και τόσο ομαλή και ρόδινη. Είχαν δημιουργηθεί δύο κόμματα αντιμέτωπα το «αρχοντικόν» και το «καπετανίστικον» ή, κατά τον Αγιοπετρίτη Φιλικό Αναγνώστη Κοντάκη, «των Προεστών» και «το άλλο του Κολοκοτρώνη», όπως αναφέρει και ο ίδιος στα Απομνημονεύματά του. Οι στρατιωτικοί, από τη μια, είχαν στο ενεργητικό τους τις μεγάλες επιτυχίες στα πεδία των μαχών, και ιδιαιτέρως μετά την περίλαμπρη και καθοριστική για τον Αγώνα νίκη του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια. Από την άλλη οι πολιτικοί έβλεπαν πως έχαναν την εξουσία. Και οι δύο πλευρές αναζητούσαν την αφορμή να συγκρουστούν. Η Επανάσταση λίγο έλειψε να τιναχτεί στον αέρα, καθώς οι Τούρκοι καραδοκούσαν για να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που θα τους έδινε η διχόνοια. Επιτακτική ήταν, λοιπόν, η ανάγκη της εσωτερικής περισυλλογής και αναδιοργάνωσης.

Το Ναύπλιο, που είχε αρχικά επιλεγεί για να πραγματοποιηθεί η Συνέλευση, απορρίφθηκε καθώς εθεωρείτο «τόπος μερικός», δηλ. κομματικός, υπό την απόλυτο επιρροή του Κολοκοτρώνη. Έτσι, επιλέχθηκε τελικά το Άστρος ή Αγιαννίτικα Καλύβια, όπως ονομάζονταν τότε, για την Εθνοσυνέλευση ως «τόπος του Έθνους», δηλαδή τόπος ουδέτερος, που δεν ανήκε σε κομματικές φατρίες.

Από τις αρχές Μαρτίου προσέρχονταν και κατέλυσαν στο Άστρος 150 παραστάτες ή πληρεξούσιοι, οι βουλευτές δηλαδή, που είχαν εκλεγεί στις ελεύθερες Ελληνικές επαρχίες, ενώ την τάξη και την ασφάλεια επιτηρούσε στρατιωτική δύναμη 6.000 αντρών.

Στη γειτονική Μελιγού ή Μελιγγίτικα Καλύβια, «μια τουφεκιά μακριά», κατέλυσαν οι στρατιωτικές φυσιογνωμίες του Αγώνα, οι κλεφτοκαπεταναίοι. Τους συνόδευαν 40 πληρεξούσιοι διαφόρων Ελληνικών επαρχιών και 800 εμπειροπόλεμοι στρατιώτες. Από το Άστρος – Αγιάννη παρευρίσκονταν δύο παραστάτες, οι Πάνος Σαρηγιάννης και Κων/νος Ζαφειρόπουλος, καθώς και ο στρατιωτικός Πάνος Ζαφειρόπουλος – ο θρυλικός Άκουρος, που είχε δηλώσει πως θα κουρευτεί, όταν λευτερωθεί η πατρίδα.

Γύρω στις 10 χιλιάδες άτομα, πολιτικοί, στρατιωτικοί, έμποροι, ντόπιοι, ξένοι και περίεργοι τριγυρνούσαν τις μέρες εκείνες μεταξύ Άστρους και Μελιγούς, προσδίνοντας ένα γραφικό χρώμα στη Συνέλευση, καθώς φουστανέλες, βράκες νησιώτικες, τούρκικα καφτάνια συνυπήρχαν με φράγκικα παντελόνια, ενώ ακούγονταν όλες οι τοπικές διάλεκτοι: τσακώνικα, κρητικά, ρουμελιώτικα....μαζί με ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά.

Η Συνέλευση άρχισε τις εργασίες της στις 29 Μαρτίου και την επομένη ήρθαν και οι κλεφτοκαπεταναίοι. Πρόεδρος ανέλαβε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.

Οι συνεδριάσεις έγιναν στην ύπαιθρο, «μέσα εις ένα περιβόλι», σύμφωνα με τον Κολοκοτρώνη, «εντός του Μουσείου του Καρυτσιώτου», λέει η διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης, «υπό την σκιάν πελωρίας καρυδέας» ή «εν μέσω υποστατικού πολυδένδρου και ευκάρπου», σύμφωνα με την παράδοση.

Το πιο σημαντικό έργο της Εθνοσυνέλευσης ήταν η Αναθεώρηση του «Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος», που είχε ψηφιστεί στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822. Έτσι, με το πέρας των εργασιών της Συνέλευσης η χώρα απόκτησε οριστικό Καταστατικό Χάρτη, τον καλούμενο και «Νόμο της Επιδαύρου». Επίσης, η Συνέλευση, στα πρότυπα των Συνταγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, συνέταξε και τη «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως».

Σύμφωνα με το νέο Καταστατικό Χάρτη:

Ορίστηκε πλέον ενιαία Κυβέρνηση και καταργήθηκαν οι Τοπικές Διοικήσεις.

Η Ελληνική Διοίκηση απετελείτο από το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό, ενώ τρίτη εξουσία, ανεξάρτητη, ήταν η Δικαστική. Προσωρινή έδρα ορίστηκε η Τρίπολη.

Καθορίστηκαν το λευκό και κυανό ως τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας

Αποφασίστηκε η δημιουργία τακτικού στρατού και κυβερνητικού στόλου.

Το αναθεωρημένο Σύνταγμα περιείχε φιλελεύθερες και δημοκρατικές διατάξεις, που διασφάλιζαν τα ατομικά δικαιώματα του πολίτη: Θεσμοθετήθηκε η Δημόσια Εκπαίδευση, λύθηκαν ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας των μη ορθοδόξων που κατοικούσαν στην Ελλάδα, καθιερώθηκε η αρχή της ελευθεροτυπίας με όρους, ώστε ο πολίτης να μην παραβιάζει την ηθική, να μη γράφει κατά της Χριστιανικής θρησκείας, να μην εκφράζει κατηγορίες επί προσωπικών δεδομένων, και καταρτίστηκε και ο Ποινικός Κώδικας, βάσει του Βυζαντινού Δικαίου, για την προστασία του πολίτη από την ασυδοσία των αρχών.

Αξίζει εδώ να τονισθεί πως το ελεύθερο πνεύμα των Ελλήνων συνέχιζε, και μέσω του Συντάγματος, να δίνει μαθήματα ελευθερίας και δημοκρατίας στην οικουμένη: Η ελευθερία του ατόμου διασφαλιζόταν σαφώς με τη διάταξη που όριζε, πως: «κανείς δεν πωλείται και δεν αγοράζεται στην ελληνική επικράτεια και ο αγορασμένος άνθρωπος άμα πατήσει την ελληνική γη γίνεται ελεύθερος και ο αγοραστής χάνει τα αργύριά του».Ένα από τα κρίσιμα θέματα που συζητήθηκαν ήταν και η εκποίηση των εθνικών γαιών - κτημάτων, που θα άφηναν πίσω τους οι Τούρκοι άρχοντες. Η Συνέλευση με τους πολιτικούς είχαν πάρει απόφαση να εκποιηθούν και με τον τρόπο αυτό άνοιγε ο δρόμος για την ιδιοποίηση των κτημάτων από τους λίγους και πλούσιους, από τους Προεστούς και Κοτζαμπάσηδες, ενώ οι καλλιεργητές, οι απλοί άνθρωποι του λαού, που δεν είχαν χρήματα θα συνέχιζαν να δουλεύουν ως κολίγοι- ξενοδουλευτές. Αφηγείται ο Κολοκοτρώνης: «Εψήφισαν να εκποιήσουν την γην, με σκοπόν να’ βγάλουν ό,τι είχαν εξοδεύσει, όσα ήθελαν, και να αποζημιωθούν εις γην και να αφήσουν τον λαόν γυμνόν και απ’ αυτήν την ελπίδα της γης». Ο Μιχαήλ Κομητάς, πληρεξούσιος της Καρύταινας, βροντοφώναξε: «Δεν την πουλάμε τη γη μας»! Και οι στρατιώτες, οι απλοί Αγωνιστές, εξεγέρθηκαν αποφασισμένοι για όλα, όχι μόνο στα Μελιγγίτικα, αλλά και στα Αγιαννίτικα Καλύβια, και κόλλαγαν στους κορμούς των λιόδεντρων χαρτιά με τη φράση «γης εκποίησις» και τα ντουφέκιζαν. Η οργή του λαού, που έφτασε ως βουή και μέσα στη Συνέλευση, αλλά και η άμεση παρέμβαση του Κολοκοτρώνη απέτρεψε την εφαρμογή της.

Ένα από τα σημεία, που κάνουν τόσο ξεχωριστή τη Συνέλευση του Άστρους είναι και η διάταξη του νέου Συντάγματος που αντετίθετο στη συμβιβαστική πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύσταση Ελληνικής Ηγεμονίας, εντός των πλαισίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που θα παρέμενε φόρου υποτελής στο Σουλτάνο. Και όριζε ρητώς η διάταξη πως η Ελλάδα αποτελεί έθνος αυτόνομο και ανεξάρτητο: «Είμεθα αποφασισμένοι να ανεξαρτισθώμεν, ως έθνος αυτόνομον και ανεξάρτητον». Η απάντηση αυτή αποτελεί τρανή διακήρυξη πως ο Έλληνας σε ζητήματα ελευθερίας δεν κάνει συμβιβασμούς. Την ελευθερία τη θέλει γνήσια και ολοκληρωτική, διότι «πάσα άλλη λύσις, όπως η εισαγωγή μεταρρυθμίσεων ή η δωρεά ψευδοελευθεριών τινων εκ μέρους του κυριάρχου αποτελεί παραφθοράν και κίνδυνον».

Αρκετές φορές η αξιοπρέπεια και η σύνεση του Γέρου του Μοριά απέτρεψε όχι μόνο την ένταση και την οριστική ρίξη, αλλά και έναν εμφύλιο. Όπως, όταν η Συνέλευση αποφάσισε να καταργήσει την Αρχιστρατηγία του Κολοκοτρώνη. Τον διέταξαν μάλιστα να παραδώσει κάποια διπλωματικά έγγραφα και τα φρούρια του Ναυπλίου. Εκείνος δέχτηκε ήπια την απόφαση, αλλά τόνισε ότι θα τα παραδώσει στην Κυβέρνηση που θα συσταθεί. Επίσης, όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και άλλοι στρατιωτικοί, στο στρατόπεδο των Μελιγγίτικων Καλυβιών, βλέποντας ότι παραγκωνίζονται και με αφορμή κάποια γεγονότα που όξυναν τα πνεύματα, έκαναν τη σκέψη σε αιφνιδιαστική επίθεση να σκοτώσουν όλους τους πολιτικούς και να εφαρμόσουν στρατιωτικό νόμο, παραδίδεται πως σ’ αυτή τη θλιβερή ατμόσφαιρα ο μεγαλόψυχος και δημοκράτης Κολοκοτρώνης επέπληξε σκληρά τον Ανδρούτσο: «Τι τους πέρασες τους ανθρώπους, κοκορόπουλα να τους σφάξουμε; Αυτοί οι πολιτικοί ξέρουν τέτοια τερτίπια στα πολιτικά πράγματα που μας είναι χρήσιμοι, όπως εμείς είμαστε χρήσιμοι περισσότερο στον πόλεμο».

Η κορυφαία, πράγματι, στιγμή της Εθνοσυνέλευσης ήταν η συμφιλίωση του Κολοκοτρώνη με τους Πολιτικούς, αφού συνυπέγραψε τα Πρακτικά και τη Διακήρυξη προς την Υφήλιο, μέσα στο Μουσείο Καρυτσιώτη, μαζί με 127 άλλους πληρεξούσιους, αν και είχε ορισμένες διαφωνίες. Όπως ήταν η αντίθεσή του στην ψήφιση σώματος 150 βουλευτών, υπερβολικού αριθμού και μάλιστα για μια «χούφτα» γης ελεύθερης και ρημασμένης από τους πολέμους, και ακόμη για το δικαίωμα διορισμού 50 στρατηγών, ένας από τους οποίους θα ήταν και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, και τούτο για να μειωθεί το γόητρό του, αφού του είχαν ήδη καταργήσει την Αρχιστρατηγία.

Και αφηγείται ο ίδιος: «Επήγα εις ένα περιβόλι όπου έκαμναν την Συνέλευσιν και άρχισα να τους ειπώ: Σεβαστή Συνέλευσις, δεν είναι καλά αυτά τα ψηφίσματα οπού εκάματε, να ήναι τόσο πολλοί Βουλευταί και τόσο πολλοί στρατηγοί, διατί θα μας φέρουν τόσα έξοδα και ζημίαις, διότι το έθνος μας είναι πτωχό και δεν ημπορεί να πληρώσει τόσους πολιτικούς και πολεμικούς ανωφελείς˙ ο Ζαϊμης εσηκώθηκε τότε και λέγει: Κολοκοτρώνη! Κολοκοτρώνη! Εις το χέρι σου στέκεται να χαθή η Ελλάς, ή να ελευθερωθη, αν ενωθής μαζί μας˙ τον ερώτησα τρεις φορές ‘εγώ Κύρ Ανδρέα;’ με απεκρίθηκε, εσύ! έτζι επήγα και εγώ και υπόγραψα...».

Η επέτειος της Β΄ Εθνοσυνέλευσης που εορτάζεται σήμερα θα έπρεπε, και παρά τα μελανά της σημεία, να συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγάλων και καθοριστικών, για την τύχη του Έθνους, Εθνικών Επετείων. Όπως έχουμε μέγιστο χρέος να τιμούμε τις μεγάλες νίκες και τις θυσίες σε στρατιωτικό επίπεδο στα Βέρβενα, στα Δολιανά, στην Τριπολιτσά, στο Μεσολόγγι, στην Αλαμάνα, άλλο τόσο χρέος έχουμε να τιμούμε και τις μάχες του δημοκρατικού διαλόγου για την εδραίωση της Πολιτείας με νόμιμα εκλεγμένη Κυβέρνηση. Και πράγματι, κατά τη Β΄ Εθνοσυνέλευση επιτελέστηκε έργο μέγα, εφάμιλλο των άλλων σπουδαίων γεγονότων του 1821. Γι’ αυτό και είναι σπουδαία και διαχρονικά τα σεμνοπρεπή μηνύματα και τα εθνωφελή διδάγματά της.

Οι Έλληνες με ομόνοια μεγαλουργούν. Οι πρόγονοί μας, μας κληροδότησαν μια ελεύθερη πατρίδα, κερδισμένη με αγώνες, με θυσίες και με το αίμα τους, αλλά μας κληροδότησαν και τις αδυναμίες τους. Η αχίλλεια πτέρνα για τον Έλληνα είναι η διχόνοια, που μας οδηγεί στην καταστροφή. Η αναξιοκρατία, η αρχομανία, μόνιμα χαρακτηριστικά της φυλής μας από τα πανάρχαια χρόνια, που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Μάλιστα, ενδεικτικό προς τούτο είναι ότι και το αρχαιότερο λογοτεχνικό αριστούργημα του Ελληνικού πνεύματος, η Ιλιάδα του Ομήρου, αρχίζει με αυτό το ελάττωμά μας, τη διχόνοια: «Μήνιν άειδε, θεά... – Για την οργή, για τη διχόνοια, μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα, τραγούδησέ μου, θεά, την καταραμένη, που τόσες γενναίες ψυχές ξαπόστειλε στον Άδη...». Εδώ, λοιπόν, στην ήμερη γωνιά του ελαιόκαμπου του Άστρους, αποσοβήθηκε ο κίνδυνος εμφυλίου σπαραγμού μεταξύ των στρατιωτικών και των πολιτικών, χάρη προπαντός στη γενναιοψυχία του Θ. Κολοκοτρώνη, ο οποίος έδωσε τόπο στην οργή και υπόγραψε στο Πρακτικό της Συνέλευσης. Πράγματι, η ανεξικακία και η έλλογη παραχωρητικότητα σε τόσο κρίσιμες καταστάσεις, και όχι η γροθιά στο μαχαίρι, αποτελούν χάρισμα των μεγάλων ανδρών. Και έτσι έμεινε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ως ο Μεγάλος μεταξύ των ηρώων δημιουργών του ’21! Και έτσι το Άστρος κατέστη σύμβολο εθνικής ενότητας!

Στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους, στη μάχη αυτή του λόγου, νικητής βγήκε διπλά ο πολιτικός λόγος:

Οι Έλληνες, μετά από τόσα χρόνια σκλαβιάς, μετά από μια σκληρή ζωή με πολέμους και θυσίες, καταλάγιασαν και έμαθαν να μιλούν, να συζητούν, να διαφωνούν, να αποφασίζουν για το καλό το δικό τους και της πατρίδας τους, να δημιουργούν οι ίδιοι το μέλλον τους.

Ψήφισαν το πρώτο προσωρινό δημοκρατικό Σύνταγμα, καθώς και τη Διακήρυξη της Συνέλευσης προς την Υφήλιο, μια Διακήρυξη εθνικής ανεξαρτησίας και ανάστασης, μεταφέροντας σε όλη την οικουμένη τη δίκαιη φωνή ενός υπόδουλου λαού που επαναστάτησε υπέρ της ελευθερίας του, υπέρ της πολιτικής και της φυσικής του ύπαρξης, υπέρ των απαράγραπτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων του.

Και για να μη μακρηγορώ, ολοκληρώνω, με απόσπασμα της ίδιας της Διακήρυξης, καθώς αυτή αποτελεί την πεμπτουσία και του Απελευθερωτικού Αγώνα και της Εθνοσυνέλευσης. Η διακήρυξη, λοιπόν, προς την Υφήλιο, έγινε: «εις το όνομα του Ελληνικού Έθνους... και ... ενώπιον Θεού και ανθρώπων για την πολιτικήν των Ελλήνων ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν..., καθώς ανήκει εις ανθρώπους προσπαθούντας ν’ απολαύσουν ατίμητα αγαθά, ό,τι λογής είναι η πολιτική ύπαρξις και ανεξαρτησία και τα οποία αυτά αγαθά δεν γνωρίζουσιν εκ φήμης, αλλ’ έχοντες εστερήθησαν, καθώς ανήκει εις ανθρώπους κατοικούντας γην ηρωικήν... και τέλος καθώς ανήκει εις ανθρώπους πάτριον έχοντας τον Βάρβαρον να καταπολεμώσιν και την πατρίδα να απελευθερώνωσιν».

Κυρίες και Κύριοι,

Όπως λέει σχετικά ο Ιστορικός Διονύσιος ο Αλικαρνασέας: «Της Ιστορίας ιεράν είναι την αλήθειαν ηγούμεθα – Πιστεύουμε ότι η αλήθεια της Ιστορίας είναι ιερή».

Γι’ αυτό και εμείς γυρίζοντας με τη μνήμη μας, πίσω, στο παρελθόν και στην εδώ Εθνική Συνέλευση του Άστρους, παίρνουμε μαθήματα και αντλούμε δύναμη για να προχωρούμε με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση μπροστά, στο μέλλον!

Σας ευχαριστώ.

Σμαράγδη Αρβανίτη
Ιστορικός-Αρχαιολόγος