Στο σύγχρονο νεοέλληνα -που θεωρεί ότι η σημερινή τάξη πραγμάτων αποτελεί αιώνια και αναλλοίωτη συνθήκη- θα φανεί περίεργη η αναφορά σε δύο γεωγραφικούς χώρους των Ελλήνων που φαινομενικά ελάχιστη σχέση έχουν μεταξύ τους. Και όμως, η Αρκαδία και ο μικρασιατικός Πόντος συνδέονται με ιδιαίτερες υπόγειες σχέσεις, που σχετίζονται με τις άγνωστες διαδρομές των Ελλήνων μέσα στον ιστορικό χρόνο.

1. Γαβράδες: Από τον Πόντο στην Αρκαδία

Η κατάλυση (1461) της μεσαιωνικής ελληνικής Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από το οθωμανικό Ισλάμ θα δημιουργήσει κύμα φυγάδων προς τις, είτε ακόμα ελεύθερες ελληνικές περιοχές, είτε σ' αυτές όπου η ισλαμική καταπίεση δεν ήταν τόσο έντονη. Έτσι, επιφανείς οικογένειες του Πόντου θα μετακινηθούν. Μεταξύ αυτών υπήρξαν και μέλη της φημισμένης οικογένειας των  Γαβράδων, η παρουσία των οποίων σφράγισε από τον 11ο αιώνα την αυτόνομη πορεία του Πόντου.

Ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της οικογένειας των Γαβράδων  υπήρξε ο Θεόδωρος Γαβράς, ηγεμόνας του Πόντου, ο οποίος προέβαλε σκληρή αντίσταση στις πρώτες τουρκικές εισβολές στη Μικρά Ασία. Το 1098 συνελήφθη από τον Τούρκο Αμίρ Αλή, Βασανίστηκε σκληρά για να ασπαστεί το Ισλάμ. Έπειτα από την άρνησή του οι βασανιστές του τον διαμέλισαν και ο Αμίρ Αλή κατασκεύασε με το κρανίο του χρυσό κύπελλο. Ο Θεόδωρος Γαβράς τιμάται ως Άγιος από την ορθόδοξη Εκκλησία.

Η άλλη μεγάλη οικογένεια της Πελοποννήσου που κατάγεται από τον μικρασιατικό Πόντο είναι αυτή των Στεφανόπουλων, οι οποίοι υπήρξαν απόγονοι του μοναδικού διασωθέντος γιού του τελευταίου αυτοκράτορα του Πόντου Δαυίδ Κομηνού. Ο Στέφανος Κομνηνός υπήρξε ο γεννήτορας της μεγάλης οικογένειας των Στεφανόπουλων, των οποίων ένας κλαδος θα μεταβεί από το Οίτυλο στην Κορσική.   

2. Μια αρχαία σύγχυση μεταξύ Αρκαδίας και Πόντου

«Τραπεζούντιοι δε εκ Πελοποννήσου το παράπαν εξεχώρησαν αναπλεύσαντες ναυσίν εις τον πόντον συνοίκους εδέξαντο μητρόπολιν τάττοντες, και ομωνύμους οι Τραπεζούντα έχοντες την εν τω Ευξείνω.» (Παυσανίας, Αρκαδικά) Η αναφορά αυτή του Παυσανία και η έκφραση «ες μητρόπολιν τάττοντες» έχει προκαλέσει σύγχυση στους ερευνητές, άλλοι εκ των οποίων θεωρούν την αρκαδική Τραπεζούντα ως μητρόπολη και άλλοι την ποντιακή. Η άποψη των πρώτων έρχεται σε άμεση αντίθεση με την μαρτυρία του Ξενοφώντα, ο οποίος αναφέρει την Τραπεζούντα ως ιωνική πόλη, αποικία της Σινώπης, η οποία με τη σειρά της είχε ιδρυθεί από την ιωνική Μίλητο.

Ο J. K. Fallmerayer ερμηνεύει τη συγκεκριμένη αναφορά στο πλαίσιο της ύπαρξης πανάρχαιων πρωτοελληνικών πληθυσμών στον Πόντο, οι οποίοι υπήρξαν μητρόπολη της αρκαδικής Τραπεζούντας: «Οι πρώτοι κάτοικοι της αρκαδικής Τραπεζούντας ήσαν αναμφίβολα μια αποικία που προήλθε από την ομώνυμη κολχική πόλη. Αυτή η αρκαδική Τραπεζούντα είχε διατηρήσει με αξιοθαύμαστο τρόπο την αναμνηση και την αφοσίωσή της στην αρχική πατρίδα μέχρι την καταστροφή της νέας της πατρίδας.

Είναι ενδεικτική η περίπτωση του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα που, στοχεύοντας στο σπάσιμο της δύναμης και της κυριαρχίας των Σπαρτιατών στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να πείσει τους Αρκάδες να αποδεχτούν ένα νέο πολιτικό σύστημα, που για να πετύχει θα έπρεπε όλες οι σκόρπιες φυλές εκείνου του λαού των Άλπεων να ενωθούν και με την εκ νέου οικοδόμηση της Μεγαλόπολης να θεμελιώσουν μια αντισπαρτιατική πολιτεία. Έτσι, οι κάτοικοι των τριάντα τεσσάρων κωμοπόλεων, χωριών και οικισμών της Αρκαδίας έπρεπε να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους και να εγκατασταθούν μέσα στα τείχη της νέας πρωτεύουσας.

Πολλοί ήταν εκείνοι που εκδήλωσαν την απροθυμία να συμμορφωθούν σ’ εκείνη την παραγγελία, κυρίως όμως οι Τραπεζούντιοι ήσαν εκείνοι που δεν μπορούσε κανείς, ούτε με τη βία των όπλων, να τους πείσει να ανακατωθούν στην ίδια πόλη με τους υπόλοιπους Αρκάδες. Και όταν καταστράφηκε η έδρα της παλιάς αρχικής τους μετεγκατάστασης, αυτοί προτίμησαν να εγκαταλείψουν ολότελα την Αρκαδία και έπλευσαν πίσω στην παλιά τους πατρίδα, την Τραπεζούντα στον Πόντο, όπου βρήκαν πρόθυμη υποδοχή από τους κατοίκους της κοινής πατρίδας, που τους δέχτηκαν σαν συμπατριώτες και τοπώνυμους συγγενείς.»

Του Βλάση Αγτζίδη, ιστορικού