Ο Κωλέτης δεν κατέβηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα να κάνει το γιατρό. Κατέβηκε για να πάρει μέρος στον αγώνα, αλλά χωρίς να κουνήσει ούτε πόδια ούτε χέρια. Πως λοιπόν; Με το μυαλό του και με τις σπουδές που είχε κάνει στη σχολή του Αλή πασά. Οκτώ χρόνια μαθητεία κοντά στο μεγάλο σατράπη δεν θα άφηνε να πάνε χαμένα. Όλες του οι σκέψεις, όλες του οι ενέργειες ένα σκοπό είχαν, να πολιτευτεί και να πάρει την εξουσία.
Γεννήθηκε στο Συρράκο το 1780 ή 1784. (Σαν ημερομηνίες γέννησης του αναφέρονται επίσης το 1771, 1773 και 1774). Κεφαλοχώρι το Συρράκο, με βράχια απότομα, μεγάλους γκρεμούς και βαθιά φαράγγια, τόπος ξερός, δίχως δέντρα κι ολότελα άγονος, 10 ώρες μακριά από τα Γιάννενα. Εκεί πήγε 15 χρόνων, έμπορα ήθελε να τον κάνει ο πατέρας του, έγινε γιατρός. Σπούδασε στη Πίζα, στο ξακουστό Πανεπιστήμιο της. Γύρισε γιατρός στα Γιάννενα και πολύ σύντομα έγινε γιατρός προσωπικός του Μουχτάρ πασά, πρώτου γιού του Αλή. Το ότι ήταν καλός γιατρός μας το βεβαιώνει και ο Άγγλος περιηγητής Χόλαντ που είχε περάσει κείνα τα χρόνια από τα Γιάννενα.
Στο Μοριά έφτασε το φθινόπωρο του 1821. Στις 22 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, έγινε στην Επίδαυρο η Εθνοσυνέλευση όπου ο Κωλέτης έκανε μεγάλη εντύπωση στους πληρεξούσιους. Το μεγαλόπρεπο και επιβλητικό παράστημα του, η πραότητα του, η ψυχραιμία του, η εγκαρδιότητα που έδειχνε σε όλους, οι πολιτισμένοι τρόποι του, τον βοήθησαν να επιβληθεί σαν μια από τις ξεχωριστές φυσιογνωμίες.
*** Στο όνομα της αγίας και αδιαίρετης Τριάδος. Το Ελληνικό έθνος, ζώντας κάτου από τη φρικτή οθωμανική κυριαρχία και μη μπορώντας ν’ αντέξει στο βαρύ κι απαραδειγμάτιστο ζυγό της τυραννίας, αφού τον τίναξε από πάνω του, ύστερα από μεγάλες θυσίες, κηρύσσει σήμερα μπροστά στο Θεό και στους ανθρώπους, με το στόμα των νομίμων παραστατών του, συναγμένων σ’ Εθνική Συνέλευση, την πολιτική του ύπαρξη κι ανεξαρτησία.
Επίδαυρος 1η του Γενάρη 1822 και α’ χρόνος ανεξαρτησίας ***.
Στις 15 Ιανουαρίου 1822, διορίστηκε μινίστρος των εσωτερικών, υπουργός κι εκλαμπρότατος. Έτσι προσφωνούνταν τότε οι μινίστροι. Προσωρινά έγινε και μινίστρος του πολέμου στη θέση του Νότη Μπότσαρη.
Στους εμφυλίους πόλεμους που ακολούθησαν και που ήταν δικά του δημιουργήματα, φρόντιζε πάντα να ρίχνει λάδι στη φωτιά. Γράφει στο Κουντουριώτη με σκοπό να τον ερεθίσει .
*** Σύμφωνα με στοματικές πληροφορίες που έχω και σύμφωνα με αναφορές που πήρα εχθές και σήμερα από δύο-τρία μέρη, οι αντιπατριώτες ετοιμάζουνται να κινηθούν ενάντια μας. Σήμερα έφτασε εδώ ο Δάρας και μου είπε στοματικώς πως ο Λόντος του παράγγειλε να πεί στην Εκλαμπρότητα Σας και σε μένα πως, αν μας πιάσει, την Εκλαμπρότητα Σας θα τη ρίξει στη θάλασσα και μένα θα μου κόψει τα χέρια. Πρέπει λοιπόν, να παρθούν μέτρα δυνατά. Γι’ αυτό είναι αναγκαιότατη η παρουσία Σας εδώ.
Ο δούλος Σας και φίλος
Γιάννης Κωλέτης
Ανάπλι 29 του Οχτώβρη 1824 ***
Για να πετύχει στον εμφύλιο που πήγαινε ν’ ανάψει, φρόντισε να δέσει γερά, κοντά του, τους Ρουμελιώτες και προπάντων τους καπεταναίους τους. Στέλνει ξεχωριστά στον κάθε καπετάνιο τούτη τη προκήρυξη.
*** Αδελφέ, οι Μοραΐτες λύσσαξαν από τα πολλά πλούτη που άρπαξαν από τους Τούρκους της Τριπολιτσάς, τ’ Αναπλιού, του Λάλα, της Κορίνθου, της Μονεμβασιάς, του Νιόκαστρου και των άλλων μερών και γίνηκαν δερεμπέηδες και θέλουν να μείνουν στο ποδάρι του Κιαμήλμπεη και των άλλων μπέηδων κι αγάδων. Και σείς τρέχετε αυτού χωρίς ψωμί, χωρίς τσαρούχι, χωρίς φορέματα, με μια παλιόκαπα, καταβασανίζεστε. Τι περιμένετε λοιπόν; Άλλη καταλληλότερη κι ευτυχέστερη περίσταση δε θα βρείτε ποτέ για να πλουτίσετε όλοι σας, μεγάλοι και μικροί. Τώρα άνοιξαν για σας δυό βρυσομάνες για να πλουτίσετε, οι λίρες του δανείου και τα πλούσια πλιάτσικα του Μοριά. Τι άλλο θέλετε; ***
Προσοχή ιδιαίτερη έδωσε στο Γκούρα που είχε όπως πολλοί άλλωστε, ένα σοβαρό ελάττωμα, ήταν μεγάλος εραστής του παρά. Ο Κωλέτης σε όλα τα γράμματα που του έστειλε, φρόντιζε να ακούγεται σε αυτά και ο ήχος της λίρας.
*** Φίλε στρατηγέ, εχθές πήραμε διακόσιες χιλιάδες τάλαρα από το δάνειο. Αυτές τις μέρες θ’άρθουν κι άλλα. Μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα θα σου στείλουμε χρήματα για τους μιστούς και τα γεμικλίκια. Χαιρέτησε μου τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες του τάγματος σου.
Ανάπλι 12 Ιούλη 1824
Ο φίλος σου Γιάννης Κωλέτης ***
Όταν ο Μοριάς καίγονταν από τον Ιμπραήμ πασά, ο λαός σφάζονταν από τους αραπάδες, ο Κωλέτης κουβέντιαζε με Γάλλους φιλέλληνες να έλθει κανένας δούκας Γάλλος, να βασιλέψει το τόπο.
Νάχαμ’ ένα βασιλιά
για να μας θαμπώνει,
με λειρί στο κούτελο
και φωνή τρομπόνι !!
Νάχαμ’ ένα βασιλιά
δράκο με χοντρό λαιμό,
σέρτικον κι αράθυμο
για να κάνει πόλεμο !!
*** Με όλο που τα μέσα της διοίκησης του δεν ήταν πάντα πολύ ηθικά, κυβέρνησε το κράτος με χέρι δυνατό, χτύπησε την εσωτερική αταξία γενναία.
Γιάννης Βλαχογιάννης ***
*** Ήταν ανώτερος απ’ όλους τους συναδέλφους του και στη φρόνηση και στην ικανότητα.
Γ. Γερβίνος ***
*** Ο Κωλέτης ούτε μεγάλος πολιτικός μπορεί να ονομαστεί, ούτε μεγάλος πολίτης μπορεί να θεωρηθεί, γιατί δεν έδωσε δείγματα αγνής και ακράτου φιλοπατρίας. Το μόνο που κληρονόμησε στον Ελληνικό λαό, εξόν από την πολιτική διαφθορά, είναι η εξοικείωση του με τη ξένη δεσποτεία χάριν φαυλοτάτων ατομικών και κομματικών συμφερόντων και προς όλεθρο της πατρίδας. Ήταν ο πρώτος Έλληνας πολιτευτής και μάλιστα πρωθυπουργός που απόκτησε περιουσία και μάλιστα σημαντικότατη για τα χρόνια εκείνα. Το ότι την περιουσία αυτή την άφησε στο μεγαλύτερο μέρος της στους συγγενείς του, είναι τρανή απόδειξη, πως ο άνδρας αυτός δεν είχε αρετή, που είναι απαραίτητη σε κυβερνήτη λαού, να είναι ανώτερος χρημάτων.
Όταν ήλθε στην αγωνιζόμενη Ελλάδα, ήταν πάμφτωχος, όταν πέθανε όμως, βρέθηκε κάτοχος σημαντικής περιουσίας, κινητής και ακίνητης, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Γαλλία. Εξόν από την ακίνητη περιουσία του στη Γαλλία, είχε καταθέσεις στις Γαλλικές τράπεζες διακόσιες χιλιάδες φράγκα, ποσό πολύ μεγάλο τότε για την Ελλάδα. Είχε επίσης χτήματα στ’ Ανάπλι και ήταν ιδιοκτήτης ολόκληρων χωριών στη Φθιώτιδα.
Το γεγονός πως η Ελληνική κυβέρνηση έκανε κατάσχεση στα χτήματα αυτά, μετά το θάνατο του, δείχνει πως η διαχείριση του δημοσίου χρήματος από τον Κωλέτη δεν ήταν τίμια.
Παύλος Καρολίδης ***
Ο Κωλέτης πέθανε το 1847.
Α.Κ.Β
