Η Τριπολιτσά, γράφει ο Pouqueville, περιβαλλόταν από πέτρινο τείχος που χτίστηκε από τους Αλβανούς.

“” Ο Άγγλος περιηγητής Leake, που βρισκόταν  κατά την ίδια περίπου εποχή στην Ελλάδα, γράφει στο χρονικό του πως οι οχυρώσεις της Τριπολιτσάς ήταν ένα φτωχό τείχος με μικρούς πύργους σε μεγάλες αποστάσεις ο ένας από τον άλλον. Υπολογίζει ότι το κάστρο κτίστηκε το 1789. Η αλήθεια είναι ότι το κάστρο δεν κτίστηκε από Αλβανούς το 1770 η’ το 1789 αλλά το 1785 με αγγαρείες Ελλήνων. Οι σχετικές πληροφορίες υπάρχουν σε έγγραφο της Δημογεροντίας της Τριπολιτσάς (12 Ιουνίου 1833) προς τη Νομαρχία Αρκαδίας « Η χρονολογία κατασκευής του είναι κατά το τουρκικόν έτος 1201 . Αι πέτραι συνήχθησαν όλαι, αφ’ όσα ιδιόκτητα ερείπια των χριστιανών ήτον εις ταύτην πόλιν. Οι μαστόροι εχάλαττον ακωλύτως τα αγκωνάρια και μάνδρας των. Τα μάρμαρα όλα μετεκομίσθησαν αγγάρεια με τους κατοίκους της επαρχίας ταύτης και από τας Ελληνικάς ερειπίας αρχαιότητας. Ο ασβέστης και αι λοιπαί ύλαι, όλα και αυτά μετακομίσθησαν αγγάρεια από τους κατοίκους πολίτας και χωρικούς ». Κατά τον Leake, μέσα στο κάστρο υπήρχαν γυμνές εκτάσεις και βραχώδη υψώματα. Τα σπίτια 2500 , τα 1000 Ελληνικά ήταν χτισμένα με πλιθιά, όπως όλες οι πολιτείες του Μωριά. Οι δρόμοι ρυπαροί και κακοστρωμένοι. “”

Συνεχίζει ο Pouqueville,  έξη πύλες είχε η Τριπολιτσά και μια μικρή για την εξυπηρέτηση του σεραγιού. Η κυριότερη, επιχρυσωμένη και με υψωμένες ημισελήνους, ήταν η πόρτα του Αναπλιού, προς τ’ ανατολικά. Δεύτερη των Καλαβρύτων, στα βορεινά, τρίτη η πόρτα της Καρύταινας, στα βορειοδυτικά, τέταρτη, κοντά στο πύργο, ήταν η έξοδος προς τους αγρούς και τα δάση, πέμπτη η πόρτα του Λιονταριού η’ του Ναυαρίνου και έκτη η πόρτα του Μυστρά, προς τη πλευρά της Τεγέας.

Η Τριπολιτσά είχε κρήνες με τρεχούμενο νερό από το υδραγωγείο. Το τροφοδοτούσαν πηγές από τα διπλανά βουνά. Ένα μικρό ποτάμι (το ποταμάκι της Συλίμνας) εφοδίαζε με νερό τα δημόσια λουτρά και τα βυρσοδεψία. Αλλά ξεραινόταν το καλοκαίρι. Ένα άλλο νεραύλακο ερχόταν από τα νότια. Ο πασάς, που φοβόταν εισβολή των Φράγκων, φρόντισε να υψωθεί εκεί ένα οχύρωμα για να εξασφαλίσει το κανάλι που ύδρευε όλο το χρόνο αυτή τη πλευρά της Τριπολιτσάς.

Το σεράι του πασά, που βρισκόταν ανάμεσα στη Πόρτα του Αναπλιού και την Πόρτα των Καλαβρύτων, μπορούσε να στεγάση 1200 άτομα. Ήταν ένα πελώριο ξύλινο οίκημα, ένα μικρό κάστρο μέσα στη πόλη, με τα τείχη του και τις πύλες του. Ο κρατούμενος μπόρεσε να συγκεντρώσει πληροφορίες για το προσωπικό του σεραγιού. Υπήρχαν οι υπηρέτες που ετοίμαζαν και πρόσφεραν τον καφέ στο πασά, εκείνοι που φρόντιζαν για τα τσιμπούκια, για τα πιοτά (οι σερπετζήδες) , οι λουστράρηδες, οι ραφτάδες, οι μπαρμπέρηδες, οι τσαουσάδες, τα ίτσ-ογλάνια (τα παιδόπουλα που διασκέδαζαν τον πασά) , οι γελωτοποιοί, οι μουζικάντες, οι χορευτές, οι καραγκιοζοπαίχτες, οι παλαιστές (πεχλιβάνηδες) , ένας ιμάμης και ο απαραίτητος δήμιος (ο τζελάτης) , το δεξί χέρι του πασά, ο μόνος που είχε δικαίωμα να κάθεται μπροστά στον αυθέντη του. “ Το σεράι βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Άρεως “.

Στη μέση περίπου του κεντρικού δρόμου, που διαιρούσε τη πόλη σε δύο, από βορά σε νότο, βρισκόταν το παζάρι, χωρισμένο σε πολλά σοκάκια, καθένα με τη δική του πραμάτεια, γουναρικά, άρματα, εδώδιμα κτλ. Πλατάνια και άλλα πελώρια δέντρα ίσκιωναν το παζάρι. Παντού έβλεπε κανείς φωλιές πελαργών. Εκεί στο παζάρι γίνονταν οι εκτελέσεις. Οι Τούρκοι απαγχόνιζαν τους καταδίκους στο πλάτανο, σε κοινή θέα  “ Διηγόταν ο Κολοκοτρώνης ύστερα από την απελευθέρωση της πόλης : Όταν εβγήκα εις την Τριπολιτσά, μου έδειξαν εις το παζάρι τον πλάτανο όπου εκρέμαγαν τους Έλληνας και είπα : Άντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθησαν εκεί και διέταξα και τον έκοψαν. “

Παντού καλοδιατηρημένες κρήνες. Κάθε σπίτι είχε το πηγάδι του αλλά το νερό βρισκόταν σε μεγάλο βάθος και δεν ήταν καλό. Υπήρχαν στη πόλη τέσσερα μεγάλα τζαμιά και πέντε η’ έξη ερειπωμένες Ελληνικές εκκλησίες.

Οι δρόμοι εκτός από τον κεντρικό, ήταν πλακοστρωμένοι μόνο στο μεσαίο τμήμα. Κάθε τόσο υπήρχαν γεφυρούλες που έδιναν διέξοδο στα νερά. Όλα τα βρωμόνερα των σπιτιών κατέληγαν στους δρόμους, που μεταβάλλονταν έτσι σε οχετούς. Μερικοί πλούσιοι Τούρκοι είχαν σπίτια πελώρια αλλά ακαλαίσθητα. Ανάμεσα τους ξεχώριζαν τα αρχοντικά του δεφτέρ-κιαγιά και του αδελφού του Αλή εφέντη, πρεσβευτή της Πύλης στο Παρίσι. Ο κοσμάκης κατοικούσε στους δρόμους κοντά στα τείχη. Τα σπίτια ήταν πανάθλιες καλύβες. Άναβαν φωτιά στη βάση ενός τοίχου και ο καπνός έφευγε από τα κεραμίδια.

Το μόνο στέρεο κτίριο της Τριπολιτσάς ήταν το καραβάν σεράι, το χάνι, πέτρινο, με σιδερόπορτες που κάθε βράδυ ασφαλίζονταν με χοντρές αλυσίδες. Σ’ αυτό το χάνι υπήρχε ένα θαυμάσιο υπέρθυρο εντοιχισμένο στη ποτίστρα όπου ξεδιψούσαν τα άλογα των εμπόρων.

Α.Κ.Β
Σημείωση : Απόσπασμα από τον τρίτο τόμο του Κυριάκου Σιμόπουλο “ Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1800-1810 “