Η "μετασχηματιστική γραμματική" των δώδεκα και μίας σειρών του Αρκά.
Σε μιαν εποχή κατά την οποία όλοι σχεδόν οι ζωγράφοι, οι αρχιτέκτονες, οι λογοτέχνες, οι μουσικοί, οι τραγουδιστές κ.λπ. πρώτα διαπρέπουν ως σπουδαία πρόσωπα κι έπειτα διαπιστώνεται η σπουδαιότητα των έργων ή των επιδόσεών τους, ο Αρκάς ανήκει στις ελάχιστες εξαιρέσεις ανθρώπων που, επί δύο δεκαετίες, προκαλούν το γενικό θαυμασμό με το έργο τους, ενώ, ως πρόσωπα, παραμένουν απολύτως ανεπιφανή.

Ποιος είναι άραγε ο Αρκάς; Ποια είναι η ηλικία, οι σπουδές, η οικογενειακή του κατάσταση και ποιες οι ιδεολογικό-θρησκευτικές του αντιλήψεις; Προφανώς, το Αρκάς είναι ψευδώνυμο. Ψευδώνυμο που, όπως συμβαίνει με όλα τα ψευδώνυμα, κάτι αποκαλύπτει: κατάγεται από την Αρκαδία. (Κι οι Αρκάδες, ως γνωστόν, άρχισαν να εκχριστιανίζονται μόλις τον 7ο μ.Χ. αιώνα.) Αλλ" εκεί σταματά κάθε σχετική, εύλογη εικασία. Μπορεί να είναι ψηλός ή μετρίου αναστήματος, όπως ο Ισοβίτης σε σχέση με τους άλλους κρατούμενους, μπορεί να "χει πρόσφατα συμπληρώσει τα σαράντα (εάν ξεκίνησε τη σειρά του Κόκκορα ως εικοσάχρονος) ή να πλησιάζει τα εξήντα (εάν το ώριμο χιούμορ αυτής της πρώτης του σειράς το ξεκίνησε σε κάποιαν ανάλογα ώριμη ηλικία). Μπορεί, ακόμη, να "χει σπουδές ψυχολόγου (εάν λάβουμε υπ" όψιν τις σχέσεις των ηρώων του), σπουδές θεατρολόγου (εάν λάβουμε υπ" όψιν τις καταιγιστικές ατάκες των διαλόγων τους), ή σπουδές αρχιτέκτονα (επειδή, ακριβώς, τίποτε στο έργο του δεν προϊδεάζει για κάτι τέτοιο). Απίθανο, τέλος, φαίνεται να "ναι παντρεμένος, αφού οι ήρωές του προβληματίζονται περί το σεξ χωρίς ποτέ να σχολιάζουν την έγγαμη εκδοχή του.

Μολονότι το τεκμαρτό "δελτίο αστυνομικής ταυτότητας" του Αρκά είναι έτσι πολύ φτωχό -χωρίς φωτογραφίες, τηλεσυνεντεύξεις κι αυτοπροβολές- το "δελτίο" της δημιουργικής του ταυτότητας, αντιθέτως, δείχνει εξαιρετικά πλούσιο. Κι όλα ξεκινούν, πιστεύω, από μια βαθύτατα ανθρώπινη κι αξιοθαύμαστα διαυγή απελπισία για την εδραία συνθήκη της ανθρώπινης μοίρας: τη θνητότητα. Όσο και αν, αυτό, μοιάζει απροσδόκητο σ" έναν μαέστρο του χιούμορ. Βρίσκω, μάλιστα, να ισχύουν για τον Αρκά όσα επισήμαινε ο Γιαν Κοτ για τον Ιονέσκο: "Όλοι ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε. Ο Ιονέσκο όμως το ξέρει ακόμα κι όταν ζητάει ανυπόμονα τον κατάλογο σε ένα εστιατόριο. Ακόμα κι όταν τρώει, ξέρει ότι πεθαίνει... Ο Ιονέσκο σκόπευε να γράψει τη διατριβή του στη Σορβόνη με θέμα Αμαρτία και Θάνατος στην Ποίηση μετά τον Μπωντλαίρ. Δεν τέλειωσε ποτέ την εργασία του. Τραυματισμένος από την αγωνία του θανάτου, έγινε συγγραφέας κωμωδιών...".

Δεν ξέρω ποια άλλα σχέδια είχε για τη ζωή του ο Αρκάς. Μα κάποια ανάλογη φοβία πρέπει να τον οδήγησε στην κωμωδία και, ειδικότερα, στα "κόμικ στριπς". (Τα πρώτα του "κόμικ στριπς", άλλωστε, έχουν ως τόπο δράσης ένα κοτέτσι, με πρωταγωνιστή έναν ανασφαλή Κόκκορα. Όπως κι ένα από τα λιγότερο γνωστά έργα του Ιονέσκο -Το μέλλον ανήκει στα αβγά- το οποίο διαδραματίζεται σ" έναν αχυρώνα που μεταβάλλεται σε κοτέτσι, με ηρωΐδα μιαν ακατάσχετα ωοτόκο νεαρή σύζυγο, τη Ρομπέρτα, που κατακλύζει το σύμπαν με θνητούς.)

Δεν ξέρω, επίσης, εάν η πίστις σώζει. Το χιούμορ, πάντως, μοιάζει οριστικά σωτήριο. Κι αν όπως διαπίστωναν οι αρχαίοι: "αεί ο Θεός γεωμετρεί", στη νεότερη ιστορία της ανθρωπότητας ο Ύψιστος προτιμάει, μάλλον, να γελοιογραφεί ασταμάτητα.

Καλώς ή κακώς, στο τέλος του 20ού αιώνα χάσαμε όσες ενθουσιώδεις βεβαιότητες είχαν ανθήσει στον 19ο. Οι αυστηρά περιγεγραμμένες περιοχές του εγκεφάλου που, σύμφωνα με τους "φρενολογικούς χάρτες" του Gall, έδραζαν τ" ανθρώπινα χαρίσματα -από τον αυτοσεβασμό και τον πατριωτισμό μέχρι τη νομιμοφροσύνη και τη δημιουργικότητα- έχασαν κάθε προσδιορισμό μέσα στις νεότερες "αλληλεπιδράσεις των ψυχοφυσιολογικών δομών". Ανάλογα, οι προσδιορισμοί των ταξικών αντιθέσεων και η αισιόδοξη προσδοκία μιας επαναστατικής νομοτέλειας, κατέληξαν σε μακελειά και παλινορθώσεις ή σε προσωπικά αδιέξοδα, μέσα σ" ένα "μέλλον που διαρκεί πολύ", όπως εύστοχα το χαρακτήρισε ο Λουί Αλτουσέρ. Κι εκείνο το έξοχο τρίπτυχο: "ελευθερία, ισότης, αδελφότης", με το οποίο ξεκίνησε ο 19ος αιώνας, αντί να εξελιχθεί στον 20ό σε κάτι όπως: "ομορφιά, αυτογνωσία, διεθνισμός", επανήλθε στην εθνικιστική καχυποψία τού: "πατρίς, θρησκεία, οικογένεια".Αλλ" ακόμη και η εκδοχή της ατομικής θεωρίας που, κάπου στα μέσα του 20ού αιώνα, είχε λύσει το μυστήριο της ύλης αναγνωρίζοντας στο εσωτερικό τού πιο απειροελάχιστου στοιχείου -του αδιαίρετου "ατόμου"- ένα πλήρες ηλιακό σύστημα -με κεντρικό πυρήνα και περιφερόμενα ηλεκτρόνια- κατέρρευσε. Η θαυμάσια επανεύρεση του μακρόκοσμου στον μικρόκοσμο, ενώ έμοιαζε με τέλεια "λύση", άξια του ικανότερου συγγραφέα αστυνομικών ανιχνεύσεων, διαψεύσθηκε. Για να καταλήξει στην απροσδιοριστία της θεωρίας των κβάντα και το απροσέγγιστο της θεωρίας του χάους.

Η επιστημονική κατανόηση του κόσμου θυμίζει, πλέον, το ανέκδοτο με τον πόντιο συνοδηγό που, βγάζοντας το κεφάλι του από το παράθυρο του αυτοκινήτου για να πληροφορήσει τον οδηγό εάν λειτουργεί το δεξί φλας, διαπιστώνει ότι το φλας: "λειτουργεί, όχι δεν λειτουργεί, λειτουργεί, όχι δεν λειτουργεί, λειτουργεί..."! Κάπως ανάλογα, ο επιστημονικός κόσμος των ημερών μας συμπεραίνει διαδοχικά: "καταλάβαμε, όχι δεν καταλάβαμε, καταλάβαμε, όχι δεν καταλάβαμε, καταλάβαμε...".Κάθε ολοκληρούμενη ανθρώπινη ζωή, έτσι, μοιάζει ν" ανακυκλύεται, συναντώντας στη λήξη της τις αβεβαιότητες της έναρξής της. Κι η επιθανάτια διαπίστωση όποιου εκμετρά έναν πλήρη ημερών βίο ταυτίζεται, σχεδόν, με τη διαπίστωση των θεατών στους κινηματογράφους του 1950, όταν έμπαιναν στη μέση της προβολής κι αποχωρούσαν μόλις αναγνώριζαν τις σκηνές που είχαν πρωτοδεί, αναφωνώντας: "εδώ ήρθαμε, πάμε να φύγουμε"!

Μπορεί η ιστορία να διδάσκει, εν γένει, αλλ" ο κάθε άνθρωπος είναι έτοιμος να επαναλάβει, ξανά και ξανά, τα πιο στοιχειώδη σφάλματα καθώς, στην προσωπική ζωή, ο καθένας πρέπει να διδαχτεί από τη δική του εμπειρία. Κι αυτό που καθορίζει την ανθρώπινη εμπειρία, σε αντιδιαστολή προς κάθε άλλο βιολογικό είδος, είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε το άπειρο της έκτασης -σύμπαν- όσο και το άπειρο της διάρκειας -αιωνιότητα- δίχως, όμως, την παραμικρή διαφορά από το λοιπό ζωικό βασίλειο, ως προς την ικανότητα ν" απολαμβάνουμε τα δεδομένα των σχετικών αντιλήψεών μας.Στερημένοι από κάθε λογής βεβαιότητες και καταδυναστευμένοι από την αντίφαση να μπορούμε να συλλογιζόμαστε σα θεοί αλλά να ενεργούμε με την παρόρμηση του ζώου, οι άνθρωποι, έχουμε μόνο δύο διεξόδους: την προσευχή ή το γέλιο. Τη διαρκή μετάνοια, για τα αλλεπάλληλα γλιστρήματα στις ποταπότητες του ζώου και τον αναπόδραστο εγκλεισμό στον κύκλο ζωής κάθε έμβιου όντος, ή τον πείσμονα αυτοκαγχασμό για τις ίδιες, ακριβώς, "αδυναμίες" μας. Σ" αυτό το τελευταίο πεδίο μεγαλουργεί ο Αρκάς.

Εάν ο Αρκάς ήταν πολιτικός γελοιογράφος, θα είχε σπουδαίες ευκαιρίες να παράγει γέλιο απ" τα απολύτως αξιοχλεύαστα επεισόδια της καθημερινότητας. Όπως κάνει ο Κώστας Μητρόπουλος επί σαράντα χρόνια, με τις οξυνούστατες συνόψεις της πολιτικής επικαιρότητας, ή ο Γιάννης Καλαϊτζής, με τις σοφές γραμμές της καρικατούρας του και πρόσφατες αφορμές τις συμπράξεις ορθόδοξου μαρξισμού κι ορθοδόξου θεολογίας, π.χ., και τις αντιπαραθέσεις "αιρετικών - προαιρετικών" γύρω από τις αστυνομικές ταυτότητες.

Αλλ" ο Αρκάς ενδιαφέρεται για κάτι πέρα απ" αυτά ή, μάλλον, για κάτι κάτω απ" αυτά: τους βαθύτερους μηχανισμούς των ανθρώπινων συμπράξεων και της ανθρώπινης συνείδησης -του είναι-εν-κοινωνία και του είναι-εν-επικοινωνία- που τα προκαλούν όλ" αυτά· την τάση των ανθρώπων να βρίσκονται μαζί ώστε να σώζονται όλοι μαζί, καίτοι διαπιστώνουν, συνεχώς, πως ο καθένας χάνεται πάντα μόνος του· τους ατελέσφορους συμβιβασμούς ανάμεσα στο ευγενές ζώο και τον άρπαγα άνθρωπο όσο κι ανάμεσα στον αβρόφρονα άνθρωπο και το ακόρεστο ζώο που συνοικούν στον καθένα μας· και τη βαθειά επίγνωση μιας άκρως "αντι-ποιητικής" λειτουργίας της γλώσσας που, από όργανο νοηματοδότησης του κόσμου κι επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπων, γίνεται μόνιμη αιτία ελλιπούς συνεργασίας κι αλλεπάλληλων διολισθήσεων των συμφραζομένων.

Εκεί, σ’ αυτή την τελευταία επίγνωση, νομίζω πως έχει εντοπίσει ο Αρκάς την τέλεια μηχανή παραγωγής ενός ιδιότυπου, φιλοσοφικού χιούμορ. Εκεί, έχει στήσει τον ακρογωνιαίο λίθο που στηρίζει τους επιτυχείς μετασχηματισμούς όλων των σειρών του. Συνδέοντας το τραγικό με το γκροτέσκο, το θεϊκό με το κτηνώδες.

www.arcadians.gr