Η Καρύταινα είναι ένα από τα πιο γραφικά και ιστορικά χωριά της Αρκαδίας. Απέχει 54 χλμ. από Τρίπολη και 20 χλμ. από Μεγαλόπολη.  Είναι μια εντυπωσιακή και επιβλητική πέτρινη πολιτεία και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος οικισμός. Έχει θαυμάσια διώροφα πέτρινα σπίτια, πολλά των μέσων του 19ου αιώνα, παλαιές βυζαντινές εκκλησίες, πλακόστρωτα δρομάκια και καλντερίμια.

Η Καρύταινα ήκμασε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Το Φράγκικο κάστρο της, στα νότια του χωριού, χτισμένο στην κορυφή απόκρημνου και επιβλητικού βράχου, υπήρξε ένα από τα πιο αξιόλογα φρούρια της Πελοποννήσου, τόσο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όσο και κατά την Τουρκοκρατία και την επανάσταση του 21. Το κάστρο, χτισμένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης Βρένθης και μιας βυζαντινής εκκλησίας, χτίστηκε στα μέσα του 13^ου αιώνα από το Γάλλο ηγεμόνα Γοδεφρείδο ντε Βριγιέρ και χρησίμευσε σαν έδρα του. Αποκαλούνταν μάλιστα "Τολέδο της Ελλάδος". Το 1320 την κατέλαβαν με δωροδοκία οι Παλαιολόγοι, ενώ από τα μέσα του 15ου αιώνα περιήλθε στα χέρια των Τούρκων. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Καρύταινα αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο καπνού, μεταξωτών και κρασιού.  Συγχρόνως αποτέλεσε και σημαντικό διοικητικό κέντρο. Κατά την επανάσταση του 21 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Από τις αρχές της μάλιστα, στο κάστρο της εγκαταστάθηκε ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο οποίος το οχύρωσε, έχτισε σπίτι και εκκλησία μέσα σε αυτό και το χρησιμοποίησε σαν ορμητήριό του. Αργότερα, κατά την κάθοδο του στην Πελοπόννησο, το πολιόρκησε ο Ιμπραήμ Πασάς, χωρίς όμως επιτυχία. Από το 1830, η Δημητσάνα πήρε τη θέση της Καρύταινας σαν διοικητικό κέντρο της περιοχής της, οπότε η Καρύταινα και το κάστρο της έπεσαν σε μαρασμό.

Μισογκρεμισμένο σήμερα, το κάστρο της Καρύταινας συνεχίζει να διατηρεί τη παλιά του γοητεία. Το εξωτερικό μέρος του διατηρείται σήμερα σε αρκετά καλή κατάσταση, σε αντίθεση με το εσωτερικό του που είναι ερειπωμένο. Στο κάστρο φθάνει κανείς ακολουθώντας ένα συντηρημένο μονοπάτι, κοντά στην πλατεία του χωριού. Από τα τείχη του μπορεί κανείς να απολαύσει μια υπέροχη θέα προς την πεδιάδα της Μεγαλόπολης και τη γύρω περιοχή.

Ενδιαφέρον δείγμα των σπιτιών του βυζαντινού οικισμού της Καρύταινας αποτελεί η ερειπωμένη διώροφη πυργόσχημη κατοικία των μέσων του 15ου αιώνα, στο λόφο πάνω από το χωριό, με αξιοσημείωτο κεραμοπλαστικό διάκοσμο στη βόρεια όψη της. Από τις εκκλησιές του χωριού σημαντικότερη είναι η Ζωοδόχος Πηγή, στην κεντρική πλατεία, που χτίστηκε τον 16ο αιώνα σε αντικατάσταση παλαιότερης του 14ου. Το τριώροφο κωδωνοστάσιο, με κεραμοπλαστικό και έκδηλα στοιχεία φράγκικης επίδρασης, είναι αυτό του αρχικού ναού και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Θεωρείται μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας. Σημαντική είναι επίσης η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, του 17ου αιώνα, στο ΒΔ άκρο της κωμόπολης και κάτω από τη Ζωοδόχο Πηγή. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με τρούλο που ανήκει στο σύνθετο τετρακιόνο τύπο. Το υπέρθυρο του νότιου παραθύρου φέρει εγχάρακτη επιγραφή με χρονολογία 1831. Στο εσωτερικό της σώζεται μεγάλο μέρος από τις ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Στη νότια πλευρά του λόφου, στην κορυφή, βρίσκεται η Παναγιά στο Κάστρο ή "εκκλησιά του Κολοκοτρώνη" με αξιόλογα μαρμάρινα κιονόκρανα, διακοσμημένα σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση. Στην είσοδο του χωριού, υπάρχει θολωτή κρήνη με δίρριχτη στέγη και επιγραφή με τη χρονολογία 1922. Έξω από το χωριό, 200μ. βόρεια, αριστερά κάτω από το δρόμο, βρίσκεται θολωτή πετρόχτιστη κρήνη.

Κοντά στο χωριό περνά ο ποταμός Αλφειός. Εκεί, στη διασταύρωση του δρόμου από τη Μεγαλόπολη και κάτω από τη σύγχρονη γέφυρα, υπάρχει μια υπέροχη μνημειακή κατασκευή, ένα παλιό πεντάτοξο γεφύρι μήκους 50μ. που παρουσιάζει φράγκικα στοιχεία, και δίπλα του μια δίκοχη μικρή βυζαντινή εκκλησία, στη δυτική πλευρά του, αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Το γεφύρι βρίσκεται στο δρόμο που συνέδεε το κάστρο της Καρύταινας με τη Μεσσηνία κατά το μεσαίωνα. Χτίστηκε από τους Φράγκους τον 13ο αιώνα και ανακαινίστηκε στα 1439-1440 με δαπάνη του Μανουήλ Ραούλ Μελίκη, όπως μας πληροφορεί η εντοιχισμένη κτητορική επιγραφή. Σύγχρονο με την ανακαίνιση του γεφυριού πρέπει να είναι και το εκκλησάκι.

Η Καρύταινα περιτριγυρίζεται από παρθένα φύση και άγρια ζωή. Κεντρική θέση κατέχει το εντυπωσιακό φαράγγι που δημιουργεί ο ποταμός Αλφειός, καθώς και ο ποταμός Λούσιος που συμβάλλει σ' αυτόν κοντά στο χωριό. Εντυπωσιακό είναι το παλιό πέτρινο γεφύρι του Ατσιχόλου στον Λούσιο, κοντά στο σημείο συμβολής με τον Αλφειό, στο δρόμο που που οδηγεί στο χωριό Ατσίχολο. Κάτω από τον οικισμό διακρίνονται στριμωγμένες πολλές πεζούλες με ελιές, τελευταία δείγματα καλλιεργειών που σε άλλες εποχές απλωνόταν σε μεγάλη έκταση γύρω από αυτόν. Τώρα, τα πιο παλιά χωράφια πολιορκούνται ήδη στενά από πυκνή βλάστηση από πουρνάρια, σφεντάμια, φυλίκια, γαύρους και κουτσουπιές. Χαρακτηριστική νότα στην περιοχή προσδίδει ένα εντυπωσιακό είδος πουλιών, οι βραχοτσομπανάκοι, μικρά πουλιά που είναι στενά συνδεδεμένα με τα βράχια. Το δυνατό κελαρυστό τραγούδι τους, ακούγεται παντού, μέσα από τα δρομάκια, από το κάστρο, από τις παλιές εκκλησιές και τα καλντερίμια.

Στην περιοχή της Καρύταινας λειτουργούσαν παλαιότερα δεκατέσσερις υδρόμυλοι και μια νεροτριβή. Από τις εγκαταστάσεις αυτές σώζονται, ένας τετράφθαλμος μύλος, πάνω από τη γέφυρα, ένας πολύ παλιός (κάτω από τη γέφυρα), ίσως ο παλιότερος της περιοχής αλλά με πρόσφατες μετασκευές, και απέναντί του τα ερείπια ενός άλλου.

Στο γεφύρι του Ατσιχόλου στον Λούσιο οργανώνονται από εταιρίες εναλλακτικού τουρισμού δραστηριότητες rafting και καγιάκ που συγκεντρώνουν πολλούς λάτρεις του σπορ. Η διαδρομή για το rafting, ξεκινά από τη γέφυρα Ατσιχόλου Καρύταινας (Λούσιος) και αφού διασχίσει το καταπράσινο φαράγγι, καταλήγει στο γεφύρι του Κούκου στον Αλφειό (7χλμ.). Μια δεύτερη διαδρομή, ξεκινά από την ίδια γέφυρα και καταλήγει στο Μάτεση της Ηλείας (14 χλμ.). Ιδιαίτερο χρώμα δίνει το Δεκαπενταύγουστο στην Καρύταινα το παζάρι, αγορά που οργανώνει ο τοπικός σύλλογος γυναικών, με υφαντά, εργόχειρα και άλλα είδη παραδοσιακής τέχνης. Ο σύλλογος διατηρεί στο χωριό κατάστημα, για την πώληση των ειδών του.

Ι.Α