Θεοδωράκης Παπαγιαννόπουλος ή Δεληγιάννης

(Ο αγνοημένος εθνομάρτυρας της Πελοποννήσου)

Η ζωή και το έργο του

Ο Θεοδωράκης Παπαγιαννόπουλος ή Δεληγιάννης ήταν γιος του μοραγιάνη Γέρο Ιωάννη Δεληγιάννη, που καρατομήθηκε μέσα στο αρχοντικό του στα Λαγκάδια με σουλτανικό φιρμάνι τον Φεβρουάριο του 1816. Γεννήθηκε στα Λαγκάδια το 1777 και πήρε το όνομα Θεόδωρος μάλλον λόγω της τότε δημοφιλίας του Θεόδωρου Ορλώφ. Διδασκόμενος τα ελληνικά γράμματα κατ’ οίκον απέκτησε κάποια σχετική μόρφωση και ως επιπλέον προσόν για τη μελλοντική σταδιοδρομία του έμαθε άριστα και την τουρκική γλώσσα. Από νεαρός έδειξε πολλές ικανότητες και επίδοση στην πολιτική, γι’ αυτό και ο πατέρας του τον είχε προσλάβει ως βοηθό του.

Ο Θεοδωράκης ήταν γνώστης των εθνικών σχεδίων του πατέρα του και ανέλαβε πολλές σχετικές αποστολές. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η αποστολή του στα Γιάννενα προς συνάντηση του Αλή πασά, με αφορμή το διορισμό του γιου του Βελή ως πασά της Πελοποννήσου (μόρα βαλεσί), με τελικό σκοπό τη διερεύνηση της δυνατότητας ίδρυσης ελληνοαλβανικού βασιλείου, και η συμμετοχή του στην προσπάθεια αναζήτησης βοήθειας από τον Μεγάλο Ναπολέοντα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρχικές πολύ φιλικές σχέσεις των Δεληγιανναίων με τον γιο του Αλή πασά μετατράπηκαν τελικά σε εχθρικότατες, με αποτέλεσμα κατά το 1812 ο Θεοδωράκης, ο πατέρας του και άλλοι να φυλακιστούν από τον Βελή πασά επί 52 ημέρες στην Τριπολιτσά.

Όταν ο Γέρο Δεληγιάννης αρρώστησε βαριά το 1815 και δεν μπορούσε πλέον να ασκήσει τα καθήκοντά του, τον διαδέχτηκε στο αξίωμα του μοραγιάνη (μοραγιάν βιλαετλή) και του προεστού της επαρχίας Καρύταινας (Γορτυνίας) ο Θεοδωράκης. Εξ αυτού του λόγου ο Θεοδωράκης διέμενε σχεδόν μονίμως στην πρωτεύουσα της Πελοποννήσου (Τριπολιτσά) ή στην πρωτεύουσα της επαρχίας (Καρύταινα) και λιγότερο στην ιδιαίτερη πατρίδα του Λαγκάδια. Για βοηθό στα καθήκοντά του είχε τον αδελφό του Κανέλλο. Στην Τρίπολη ο Θεοδωράκης νυμφεύτηκε την Ελένη, μεγαλύτερη κόρη (ή ανιψιά) του προεστού Σωτήρου Κουγιά, και από τον γάμο αυτό, που έγινε κατά το 1808, απέκτησε δύο τέκνα, τον Κων/νο (που πέθανε 20ετής το 1829), και τον Βασίλειο, μετέπειτα συμβολαιογράφο της Τρίπολης.

Όταν δολοφονήθηκε ο πατέρας του τον Φεβρουάριο του 1816, ο Θεοδωράκης βρισκόταν στην Τριπολιτσά και με φρίκη έμαθε τα συνταρακτικά νέα. Παρόλο που ο τότε πασάς Σιακήρ Αχμέτ για λόγους ασφαλείας έθεσε και τον ίδιο τον μοραγιάνη υπό κράτηση για τρεις ημέρες και τον διαβεβαίωσε ότι δεν διέτρεχε κανέναν κίνδυνο, αυτός πληροφορήθηκε από έμπιστους Τούρκους φίλους του ότι κινδύνευε η ζωή του. Γι’ αυτό απεφάσισε να φύγει με τρόπο από την Τριπολιτσά, όπως και έκανε. Εννοείται ότι ο Θεοδωράκης έχασε το αξίωμά του, κηρύχτηκε έκπτωτος και ασφαλώς αντικαταστάθηκε από κάποιον άλλον!

Ο Θεοδωράκης στην Κων/πολη

Μετά από πολλές συζητήσεις αποφασίστηκε να μεταβούν κρυφά στην Κωνσταντινούπολη ο Θεοδωράκης και ο Κανέλλος και μαζί με τον βεκίλη Αναγνώστη και τον Νικολάκη, που βρίσκονταν στην Κων/πολη, να διαμαρτυρηθούν στον Σουλτάνο και να επιδιώξουν την αποδέσμευση της περιουσίας του πατέρα τους που είχε δημευτεί (είχε γίνει μιρί, όπως έλεγαν). Περπατώντας νύχτα από βουνό σε βουνό έφτασαν στον Αλμυρό της Μάνης και από εκεί με πλοίο ταξίδεψαν στην Κων/πολη, όπου έφτασαν τον Μάιο του 1816 έχοντας μαζί τους και έξι προεστούς της επαρχίας Καρύταινας, που θα χρησίμευαν ως μάρτυρες υπεράσπισης για την υπόθεσή τους. Πέντε ημέρες αργότερα έφτασε στην Κων/πολη με άλλο πλοίο για τον ίδιο σκοπό και ο φίλος τους Θάνος Κανακάρης.

Με τις σύντονες προσπάθειες όλων, με τη βοήθεια φίλων τους Τούρκων ανώτατων αξιωματούχων και με δαπάνη αρκετών χρηματικών ποσών προς αρμόδιους παράγοντες της Αυλής, οι απεσταλμένοι και οι άλλοι κατάφεραν να επιτύχουν από τον Σουλτάνο Μαχμούτ την έκδοση σουλτανικού ορισμού, με τον οποίο ανακαλείτο το διάταγμα της δήμευσης της περιουσίας του Γέρου Δεληγιάννη και αυτή αποδιδόταν στους κληρονόμους του. Είναι χαρακτηριστικό της πολιτικής ισχύος των Δεληγιανναίων και των άλλων Πελοποννησίων βεκίληδων, ότι όχι μόνο πέτυχαν την έκπτωση του Σιακήρ Αχμέτ πασά από το αξίωμά του αλλά και την εξορία του στην Ανατολή, όπου πέθανε λίγο αργότερα από ντροπή και λύπη.

Αποκατάσταση στο αξίωμά του

Ο Θεοδωράκης αποκαταστάθηκε στο αξίωμα του μοραγιάνη και ανέλαβε ξανά τα καθήκοντά του 17 περίπου μήνες μετά, κατά τα τέλη Αυγούστου του 1817, σύμφωνα με μαρτυρία εγγράφου του Αρχείου Περρούκα του Άργους. Με τόλμη και πολιτικότητα συνέχισε να διαχειρίζεται όλες τις τρέχουσες υποθέσεις του τόπου, τόσο της επαρχίας Καρύταινας (Γορτυνίας), όσο και όλης της Πελοποννήσου. Ένα από τα πρώτα του μελήματα ήταν ο διορισμός «κάπων» στην επαρχία, δηλ. μεταβατικών αποσπασμάτων, φαινομενικά για την πάταξη της ζωοκλοπής, αλλά ουσιαστικά, για να έχει στη διάθεσή της η τοπική αυτοδιοίκηση μια οπλισμένη δύναμη γύρω στους 150 χριστιανούς. Επικεφαλής των κάπων ήταν ο «καπόμπασης», ένας για κάθε Τμήμα της επαρχίας (5 συνολικά). Στο Τμήμα της Λιοδώρας ο Γεωργάκης και Δημητράκης Πλαπουταίοι αντικατέστησαν στο αξίωμα του καπόμπαση τον υπέργηρο πατέρα τους Κόλια.

Όταν το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη την Πελοπόννησο, μυήθηκε σε αυτό και ο Θεοδωράκης στις 21 Μαΐου 1820 από τον παράτολμο Τριπολιτσιώτη έμπορο και θερμότατο φιλικό Παναγιώτη Αρβάλη. Με τον αδελφό του Κανέλλο και τα υπόλοιπα αδέλφια του, όλα μυημένα στη Φιλική Εταιρία, βοήθησε στην προετοιμασία του Αγώνα, κυρίως με τη συγκέντρωση πολεμοφοδίων και τροφών, ιδιαίτερα στην επαρχία του και στην ιδιαίτερη πατρίδα του υπό άκρα μυστικότητα.

Η πρόσκληση των προκρίτων και αρχιερέων από τον πασά

Στις αρχές του 1821 οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται ότι οι ραγιάδες κάτι ετοιμάζουν, γιατί οι ύποπτες κινήσεις τους πολλαπλασιάζονται. Στα μέσα Φεβρουαρίου λοιπόν ο αντικαταστάτης του Χουρσίτ πασά, ο «καϊμακάμης», όπως τον έλεγαν οι Έλληνες, προσκαλεί τους προκρίτους και αρχιερείς στην Τριπολιτσά για να συζητήσουν δήθεν διάφορα επείγοντα θέματα. Αυτοί όμως μαθαίνουν από έμπιστες πηγές ότι οι Τούρκοι έχουν σκοπό να τους σκοτώσουν, για να αφήσουν ακέφαλους τους Έλληνες σε περίπτωση εξέγερσης.

Πολλοί από αυτούς πήγαν ως «πρόβατα επί σφαγήν», παρόλο ότι ήξεραν τι τους περιμένει στην καθέδρα του πασά, παρόλο ότι όλοι γνώριζαν ότι όπου νάναι θα ξεσπάσει η Επανάσταση, αφού ήσαν μυημένοι στη Φιλική Εταιρία! Μεταξύ αυτών ήταν και ο Θεοδωράκης Παπαγιαννόπουλος (Δεληγιάννης). Μάλιστα πήγε στην Τριπολιτσά από την Καρύταινα, όπου βρισκόταν τότε για υποθέσεις της επαρχίας του, χωρίς να περάσει από την πατρίδα του για να δει την οικογένειά του! Τους έστειλε όμως μια επιστολή, ένα συγκινητικό κείμενο, ένα μνημείο υψηλού πατριωτικού λόγου, ένα υπόδειγμα αξιοπρέπειας και φιλοπατρίας. Ανάμεσα σε άλλα τους έγραφε:

«…Από εμέ σηκώσατε πάσαν ελπίδα συμβουλής και οδηγίας και λάβετε υπ’ όψιν σας και υποθέσατε δια μίαν στιγμήν ότι απέθανα και μην έχετε ουδεμίαν προσδοκίαν. Δια τελευταίαν φοράν σας λέγω: Να σταθείτε γενναίοι και ατρόμητοι, να εξακολουθήσετε τον δρόμον της ετοιμασίας της Επαναστάσεως, να μην σας δειλιάσει κανέν περιστατικόν, να μη σας απελπίση καμμία αποτυχία, ουδείς κίνδυνος, αλλ’ ουδέ η τελεία καταστροφή σας και αυτός ο θάνατος…».

Ευτυχώς, η επιστολή αυτή διασώζεται ολόκληρη στα «Απομνημονεύματα» του Κανέλλου. Δυστυχώς, και αυτή αγνοείται από τους περισσότερους, όπως υποτιμάται επιδεικτικά και η αυτοθυσία τόσων προκρίτων και αρχιερέων που πήγαν αυτοθελήτως στο εχθρικό «μακελείο», για να ρίξουν στάχτη στα μάτια των Τούρκων και να τους εξαπατήσουν ότι τάχα όλα είναι ήρεμα και τίποτε δεν πρόκειται να συμβεί, διευκολύνοντας έτσι την απρόσκοπτη προετοιμασία και έναρξη της Επανάστασης!

Ο Κανέλλος έκανε απεγνωσμένες προσπάθειες να ελευθερώσει μυστικά τον αδελφό του από την ομηρία των εχθρών, χωρίς να τα καταφέρει. Σημασία έχει ότι, παρά τα διάφορα πικρόχολα που ελέχθησαν ή εγράφησαν κατά καιρούς από άσπονδους εχθρούς των Δεληγιανναίων και των κοτσαμπάσηδων εν γένει, ο Κανέλλος παρέμεινε θερμός θιασώτης της Επανάστασης και συμμετείχε πρωταγωνιστικά στις προετοιμασίες του Αγώνα και στις πρώτες εχθροπραξίες, παρά το γεγονός ότι τρία αδέλφια του (ο Θεοδωράκης στην Τριπολιτσά και ο Αναγνώστης και Νικολάκης στην Πόλη) βρίσκονταν στα νύχια της τουρκικής εξουσίας!

Ενέργειες του Θεοδωράκη μέσα στην φυλακή της Τριπολιτσάς

Ακόμα και μέσα στη σκοτεινή και φοβερή «ειρκτή» της Τριπολιτσάς ο Θεοδωράκης έδειξε τα ηγετικά του προσόντα και την εξιδιασμένη πολιτικότητά του. Κατά πρώτον εζήτησε και κατέστρεψε στη φωτιά όλα τα Φιλικά έγγραφα που είχαν κρύψει, και τα οποία θα μπορούσαν, αν ανακαλύπτονταν, να ενοχοποιήσουν τους εμπλεκόμενους και όλους τους Έλληνες. Εκοιμόταν την ημέρα, ενώ τη νύχτα έμενε άγρυπνος, για να παρακολουθεί τις κινήσεις των Τούρκων και να πληροφορείται τι έλεγαν στις συνομιλίες τους έξω απ’ το σεράι. Έφερε μαζί του στη φυλακή 30.000 γρόσια, τα οποία όλα τα ξόδεψε για προμήθεια τροφών και για χρηματισμό διεφθαρμένων αξιωματούχων και άπληστων δεσμοφυλάκων για την κάποια ανακούφιση των εγκλείστων. Ενθάρρυνε και εμψύχωνε τους συγκρατούμενούς του και τους ενημέρωνε για τις πολεμικές νίκες των δικών μας στα πεδία των μαχών. Και το κυριότερο: πρώτος αυτός προσπάθησε να δημιουργήσει ρήγμα στις σχέσεις Τούρκων και Αλβανών προσεγγίζοντας τον μπέη των Αλβανών Αχμέτ Δέμο, με τον πατέρα του οποίου είχε παλαιά φιλία από την εποχή του Βελή πασά. Σκοπός του ήταν να πείσει τους Αλβανούς να αποχωρήσουν από την Τριπολιτσά, ώστε ν’ αδυνατίσει έτσι η άμυνα της πόλης! Το σχέδιο του Δεληγιάννη άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή αλλά τελικά ματαιώθηκε, γιατί δυστυχώς σε λίγες ημέρες πέθανε από δυσεντερία ο Αχμέτ Δέμος! Το έργο που άρχισε ο Θεοδωράκης Δεληγιάννης το ολοκλήρωσε σε λίγο ο άλλος Θεόδωρος, ο Κολοκοτρώνης…

Μαρτύρια των φυλακισμένων ομήρων. Θάνατος του Θεοδωράκη

Το τι υπέφεραν οι φυλακισμένοι πρόκριτοι και αρχιερείς επί 6 μήνες μέσα στο σκοτεινό και δυσώδες μπουντρούμι του σαραγιού δεν μπορεί να φανταστεί ανθρώπινος νους ούτε να περιγράψει ανθρώπινη γραφίδα! Με τόση ζωντάνια και παραστατικότητα περιγράφει την όλη κατάσταση στην ειρκτή ο λαγκαδινός διάκονος του Μητροπολίτη Τριπόλεως Ιωσήφ Ζαφειρόπουλος στο συγκλονιστικό ντοκουμέντο του! Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι περισσότεροι από τους έγκλειστους έσβησαν μέσα σε αυτό το κολαστήριο ή πέθαναν λίγο μετά την έξοδό τους από αυτό, όπως ο Θεοδωράκης, ο οποίος άφησε την τελευταία πνοή του στις 18 Σεπτεμβρίου 1821, δηλ. πέντε ημέρες πριν από την άλωση της Τριπολιτσάς, σύμφωνα με μαρτυρία του αδελφού του Πανάγου. Ο νεκρός του μετεφέρθη στα Λαγκάδια, όπου με θρήνους και κοπετούς έγινε ο ενταφιασμός του στους τάφους των προγόνων του στον Αγιάννη τον Πρόδρομο.

Ηθικές αμοιβές και τιμές προς τον Θεοδωράκη

Η πατρίδα δεν εκτίμησε εγκαίρως τη μεγάλη προσφορά του Θεοδωράκη Παπαγιαννόπουλου (Δεληγιάννη) και άφησε την οικογένειά του να ζει σε οικονομική ανέχεια. Πάντως, το 1876, με μεγάλη καθυστέρηση τον ετίμησε ηθικά και τον κατέταξε στην Ανωτάτη τάξη των Εξαιρέτων Ανδρών της Ελληνικής Επαναστάσεως. Το όνομά του έχει επίσης γραφτεί στον Μνημείο των Πεσόντων της κωμόπολης των Λαγκαδίων και στην Στήλη των Προκρίτων και Αρχιερέων που στήθηκε το 1930 στο Πεδίο του Άρεως στην Τρίπολη. Απόσπασμα της θρυλικής επιστολής του έχει αναγραφεί σε ειδικό μαρμάρινο μνημείο στην Πλατεία Ηρώων της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Από πολλούς ιστορικούς σχεδόν αγνοείται ή υποτιμάται η θυσία του Θεοδωράκη Παπαγιαννόπουλου (Δεληγιάννη), όπως βέβαια και των άλλων προκρίτων και αρχιερέων που υπέστησαν τα πάνδεινα μέσα στη φυλακή του σεραγιού! Ακόμα κι εφέτος που γιορτάζονται τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης κανείς σχεδόν λόγος δεν γίνεται γι’ αυτούς τους εθνομάρτυρες και την αυτοθυσία τους! Κρίμα!

Ηλίας Γιαννικόπουλος