Ίδρυση

Η ιστορία της Τρίπολης δεν είναι πολύ παλιά και μπορεί να εντοπιστεί όχι νωρίτερα από τον 15^ο αιώνα, όταν ήταν γνωστή ως Τριπολιτσά ή Ντροπολιτσά (παλιότερα Υδροπολιτσά ή Δρομπογλίτσα). Η πόλη ξεκίνησε σαν ένας μικρός οικισμός τσοπάνων και γεωργών. Στα "Βενετικά Χρονικά" του Stefano Magno , που γράφτηκαν το 1647, ανάμεσα στα ερειπωμένα κάστρα αναφέρεται το τοπωνύμιο Droboliza . Γύρω από την ετυμολογία της ονομασίας αυτής έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις, από τις οποίες η επικρατέστερη είναι, ότι παράγεται από την σλαβική λέξη dabr, που σημαίνει βελανιδιά. Σε αυτό συνηγορεί και η μαρτυρία του  Παυσανία, ο οποίος βεβαιώνει ότι η περιοχή ήταν στην εποχή του κατάφυτη από δρυς. Το παραπάνω τοπωνύμιο μεταπλάστηκε σταδιακά με το πέρασμα των χρόνων και από Ντρομπολιτσά έγινε Ντροπολιτσά, Τριπολιτσά και τελικά Τρίπολη.

Η προέλευση της πόλης τοποθετείται ανάμεσα στον 8^ο και 10 μ.Χ. αιώνα, όταν στους πρόποδες του Μαινάλου και κοντά στη θέση της σημερινής Τρίπολης δημιουργήθηκε ένας αρχικός μικρός οικισμός από λιγοστούς νομάδες Σλάβους. Ο οικισμός αυτός   αργότερα ενώθηκε με τους κοντινούς πολυπληθείς οικισμούς των ντόπιων Ελλήνων (Θάνα κλπ) με αποτέλεσμα το ξένο στοιχείο σταδιακά να απορροφηθεί  και τελικά να εξελληνισθεί. Ο οικισμός με τον καιρό μεγάλωσε και στη συνέχεια μετακινήθηκε προς την  περιοχή του λόφου Μπιζάνι (Μεγάλη Τάπια). Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε τελικά σε πόλη.

Τουρκοκρατία

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Τρίπολη δοκιμάστηκε σκληρά από τις συνθήκες της σκλαβιάς και από τους Τούρκους κατακτητές. H πόλη αναπτύχθηκε με πολύ αργό ρυθμό στα πρώτα χρόνια της τουρκικής κατοχής (πρώτη Τουρκοκρατία 1475-1685) και είχε μια υποτυπώδη αυτοδιοίκηση.  Στα χρόνια αυτά μεταφέρθηκαν τα νερά της πηγής “Μάνα” σε χτιστό υδραγωγείο, για την ύδρευση του πληθυσμού. Η ανάπτυξή της πόλης προχώρησε όμως με γοργά βήματα κατά τη διάρκεια της σύντομης κατοχής της από τους Βενετούς (1685-1715),όταν έγινε κέντρο εμπορίου χάρη στη γεωγραφική της θέση στο κέντρο του αρκαδικού οροπεδίου και σαν σταυροδρόμι των οδικών αρτηριών που διέσχιζαν την Πελοπόννησο. Την περίοδο αυτή ο πληθυσμός της αυξήθηκε και ανήλθε περίπου σε 10.000.

Η Τριπολιτσά απέκτησε περισσότερη πολιτική και αργότερα οικονομική σημασία στα χρόνια της δεύτερης Τουρκοκρατίας, όταν έγινε έδρα το 1715 του Τούρκου Διοικητή του Μοριά (του Μόρα Βαλέση του πασαλικιού του Μορέως). Έτσι εξελίχθηκε στη συνέχεια σε σπουδαίο αγροτικό, εμπορικό, συγκοινωνιακό και στρατιωτικό κέντρο της Πελοποννήσου. Στην πόλη δημιουργήθηκαν βιοτεχνίες και  εργαστήρια και συγχρόνως αναπτύχθηκε σημαντικό διαμετακομιστικό εμπόριο. Παράλληλα   σημείωσε πρόοδο η πνευματική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή. Ηδη, από το 1673, ιδρύθηκε στην πόλη, μετά από αίτημα των κατοίκων, η “Αρχιεπισκοπή Υδραβολιτσάς” με πρώτο αρχιεπίσκοπο τον Άνθιμο.

Το 1770 ξέσπασε η επανάσταση του Ορλώφ που κατέβηκε στην Ελλάδα για να υποκινήσει επανάσταση. Στις 27 Απρίλη του 1770 έφθασε στην Τρίπολη ο Ορλώφ με 500 στρατιώτες και 3 κανόνια και μαζί με 5.000-6.000 Έλληνες πολιόρκησε χωρίς επιτυχία την πόλη. Οι Τούρκοι τότε έσπευσαν να καλέσουν ισχυρές αλβανικές ενισχύσεις μοιράζοντας ψηλούς μισθούς και προνόμια και άρχισαν να επικρατούν, νικώντας μάλιστα στα Τρίκορφα τους πολιορκητές Έλληνες και Ρώσους. Τελικά, η πολιορκία λύθηκε ανήμερα τη Μεγάλη Δευτέρα, ενώ είχε τραγικές συνέπειες για τους Έλληνες. ανασκολοπίστηκε, και οι Τούρκοι έσφαξαν περισσότερους από 4.000 αμάχους ανάμεσα στους οποίους τον μητροπολίτης Άνθιμο Βάρβογλη, 7 ιερείς, 2 μωρογιάννηδες και 11 προεστούς. Στα μετέπειτα χρόνια 1785-1790 οι Τούρκοι οχύρωσαν την πόλη και την μετέτρεψαν σε κύρια στρατιωτική τους βάση. Το οχυρωτικό τείχος που κατασκευάστηκε είχε περίμετρο 3500 μέτρα, ύψος 5,5 μέτρα, 13 πύργους (Τάπιες) και 7 πύλες.

Κατά τα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια η Τρίπολη είχε  20000 κατοίκους. Οι δρόμοι της πόλης ήταν λιθόστρωτοι (καλντερίμια). Ο πληθυσμός της αποτελείτο από Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους που έμεναν σε διακεκριμένες συνοικίες. Στην πόλη έμεναν και Αλβανοί, κύρια κατά την περίοδο 1769-1779, οπότε και εξολοθρεύτηκαν από τους Έλληνες κλεφτοκαπετανέους Η πόλη είχε περίπου 2500 σπίτια, από τα οποία τα 1000 ήταν ελληνικά, κτισμένα κοντά στο τείχος, όλα ισόγεια και με χαμηλές πόρτες. Το σαράϊ το πασά ήταν στη θέση της σημερινής πλατείας Άρεως.

Λίγα χρόνια πριν την έκρηξη της επανάστασης εκυκλοφορούσαν πολλές φήμες για ενδεχόμενη ελληνική εξέγερση, οι οποίες και έφθασαν στα αυτιά των Τούρκων. Οι Τουρκική διοίκηση τότε απείλησε ανηλεή διωγμό και σφαγή του ελληνικού πληθυσμού αν δεν δοθούν εγγυήσεις από τους Έλληνες προεστούς. Προ του κινδύνου αυτού, ηρωική υπήρξε η στάση πολλών προκρίτων από την ευρύτερη περιοχή που προσφέρθησαν σαν όμηροι στις Τουρκικές αρχές. Στη συνέχεια φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και πολλοί από αυτούς θανατώθηκαν.

Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στην έντονη δραστηριότητα της Φιλικής Εταιρείας στην Αρκαδία και ειδικότερα στην Τρίπολη τα προεπαναστατικά χρόνια, παρ' όλες τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν τότε στην πόλη. Η Φιλική Εταιρεία  άρχισε να στέλνει στην πόλη εκπροσώπους της από το 1818. Έτσι στην Τρίπολη μυήθηκαν 22 Τριπολίτες, οι οποίοι ανέπτυξαν σημαντική δράση, με αποτέλεσμα η δράση της Φιλικής Εταιρείας να αυξηθεί και να εξαπλωθεί και σε άλλα επαρχιακά κέντρα. Η Τρίπολη έτσι έγινε ένα σημαντικότατο κέντρο της Φιλικής Εταιρίας. Ας σημειωθεί ότι, στο σύνολο 1039 Φιλικών, 200 ήταν Αρκάδες και ανάμεσά τους 40 Τριπολίτες. Σημαντικές προσωπικότητες μεταξύ των Φιλικών, με μεγάλη συμβολή στον αγώνα, υπήρξαν οι αδελφοί Σέκερη και ο Παναγιώτης Αρβαλής.

Επαναστατικά Χρόνια

Λίγο πριν την κύρηξη της επανάστασης εκυκλοφορούσαν πολλές φήμες για ενδεχόμενη ελληνική εξέγερση, οι οποίες και έφθασαν στην Τουρκική διοίκηση. Τότε αυτή απείλησε ανηλεή διωγμό και σφαγή του ελληνικού πληθυσμού αν δεν δοθούν εγγυήσεις από τους Έλληνες προεστούς. Στις 15 Φλεβάρη του 1821, ο Τούρκος διοικητής για να αποτρέψει την αναμενόμενη επανάσταση, κάλεσε στην Τρίπολη με το πρόσχημα μιας σύσκεψης τους προεστούς και αρχιερείς της Πελλοπονήσου, σκοπεύοντας να τους κρατήσει σαν ομήρους. Αν και ο σκοπός του έγινε αντιληπτός από πολούς προκρίτους, μερικοί έπεσαν στην παγίδα του και κλείστηκαν στις φυλακές της Τρίπολης, όπου βασανίστηκαν και πολλοί από αυτούς πέθαναν από τις κακουχίες ή θανατώθηκαν. Ανάμεσά τους ο επίσκοπος Δημητσάνας Φιλόθεος που πέθανε λίγο πριν από την απελευθέρωση της πόλης, και ο Θεόδωρος Δεληγιάννης που πέθανε, όταν τον πήρε στους ώμους του ο Κανέλλος Δεληγιάννης και τον έβγαζε έξω από τα τείχη. Όσοι προεστοί επέζησαν, ελευθερώθηκαν, αν και σε άθλια κατάσταση, με την άλωση της Τρίπολης.

Η πολιορκία και η άλωση της Τριπολιτσάς είναι από τα σημαντικώτερα γεγονότα της επαναστατικής περιόδου, αλλά και γενικότερα της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Με την έκρηξη της επανάστασης η πόλη αποτέλεσε στόχο των επαναστατημένων Ελλήνων και ειδικότερα του Θ. Κολοκοτρώνη, ο οποίος χαρακτηριστικά έλεγε: "για να υποστεί θανάσιμο πλήγμα ο εχθρός, έπρεπε να χτυπηθεί στο κεφάλι". Μετά την αποτυχημένη πολιορκία της Καρύταινας, οι Έλληνες υπό την αρχηγία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη εφάρμοσαν ασφυκτικό κλοιό γύρω από την πόλη, αφού προηγουμένως έστησαν μόνιμο στρατόπεδο στα Βέρβαινα, όπως και ορμητήρια στα Δολιανά, στην Αλωνίσταινα και σε διάφορες ορεινές θέσεις του Μαινάλου κοντά στην Τρίπολη.

Με τις ηρωικές νικηφόρες μάχες στα Βέρβαινα, στα Δολιανά, στο Λεβίδι, στη Γράνα και στο Βαλτέτσι οι Ελληνικές δυνάμεις κατατρόπωσαν, αποδεκάτισαν και καταρράκωσαν τον εχθρό, προετοιμάζοντας το δρόμο για την τελική επίθεση. Έτσι, λίγο μετά την έκρηξη της επανάστασης, στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821, η πόλη έπεσε στα χέρια των Ελλήνων, ύστερα από έφοδο και μετά από πολιορκία πέντε μηνών, όσο ακόμα διαρκούσαν ο διαπραγματεύσεις με τις Τουρκικές αρχές για την παράδοση της πόλης. Ήδη ο Κολοκοτρώνης είχε κάνει συμφωνία με τους έγκλειστους Αλβανούς για ειρηνική αποχώρησή τους, την οποία και τήρησε. Μετά την έφοδο στην πόλη, οι Έλληνες μαχητές την παρέδωσαν στις φλόγες και επακολούθησε σφαγή. Η άλωση της Τρίπολης αποτέλεσε σημαντικό και αποφασιστικό γεγονός για την έκβαση του απελευθερωτικού αγώνα, αφού ενθάρρυνε τους επαναστατημένους, αποδεικνύοντας ότι οι Τουρκική κυριαρχία είναι τρωτή.

Όταν αποφυλακίσθηκε ο Κολοκοτρώνη, για λόγους σκοπιμότητας αφού μόνο αυτός θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τον επερχόμενο Ιμπραήμ, πήγε στην Τρίπολη, όπου του έγινε αποθεωτική υποδοχή. Οι κάτοικοι τον υποδέχθηκαν ξανά με άφαντη χαρά, κανονιοβολισμούς και κωδωνοκρουσίες. Τότε ο Κολοκοτρώνης πρότεινε στη διοίκηση να καταστραφούν τα τείχη της πόλης για να μην οχυρωθεί εκεί ο νέος επιδρομέας. Η διοίκηση είχε όμως αντίθετη γνώμη και έτσι τα τείχη δεν καταστράφηκαν.

Το 1825 η πόλη κυριεύτηκε από τον Ιμπραήμ αφού πρώτα κάηκε κατά διαταγή του Κολοκοτρώνη. Ο Ιμπραήμ στη συνέχεια τη χρησιμοποίησε σαν ορμητήριό του. Τρία χρόνια αργότερα, οι Έλληνες άρχισαν στενή πολιορκία. Την 16^η Φεβρουαρίου 1828, ύστερα από ρητή διακοίνωση των Προστάτιδων Δυνάμεων και την καταστροφή του τουρκικού στόλου στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, ο Ιμπραήμ εγκατέλειψε την πόλη. Όμως, πριν μπουν όμως στην πόλη οι Έλληνες, ο Ιμπραήμ την πυρπόλησε και  γκρέμισε τα τείχη της για να εκδικηθεί το κάψιμο του στόλου του στο Ναυαρίνο. Η Τριπολιτσά καιγόταν για εννιά μέρες (7-16 Φεβρουαρίου 1828). Ήταν κατά σειρά η τρίτη καταστροφή της πόλης μετά από αυτές που επηκολούθησαν των Ορλωφικών και της άλωσής της το 1821. Όλα σχεδόν τα κτίρια της πόλης, εκτός από τις δημοτικές πηγές, καταστράφηκαν. Το μόνο κτίριο που φαίνεται να επιβίωσε μετά την Επανάσταση του 1821 είναι το “Μαντζούνειον” ή “Καθολικόν” που σήμερα στεγάζει τη δημοτική βιβλιοθήκη και παλαιότερα τη Φιλαρμονική της Τρίπολης.

Μετεπαναστατική Περίοδος

Η ανοικοδόμηση της Τριπολιτσάς μετά την τελευταία της καταστροφή του 1828 άρχισε από τον Απρίλιο του ίδιου έτους, όταν  δεκαπέντε Τριπολίτες έφτιαξαν τα σπίτια τους  τα οποία αποτέλεσαν τον πυρήνα της νέας πόλης. Το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης εκπονήθηκε το 1829 από τον Κερκυραίο μηχανικό Σταμάτη Βούλγαρη και το Γάλλο λοχαγό Carnot. Η εφαρμογή του σχεδίου άρχισε το 1836.  Το 1829 λειτούργησε αλληλοδιδακτικό σχολείο και το 1835 ελληνικό. Το πρώτο Γυμνάσιο  ιδρύθηκε  το 1850.

Μετά την απελευθέρωση, ο πληθυσμός της πόλης παρουσίασε συνεχή αύξηση. Το 1835 η Τρίπολη είχε 6600 κατοίκους, το 1856 7271, το 1861 7292, το 1879 10057, το 1889 10698, το 1896 10465 και το 1907 10789. Η πρόσβαση στην πόλη γινόταν αρχικά με ιστιοφόρα μέχρι τους Μύλους Αργολίδας και από εκεί με ημίονους. Το ταξίδι Τρίπολη-Αθήνα διαρκούσε έτσι δύο μέρες. Το 1856 διανοίχτηκε ο δρόμος Τρίπολης-Αθήνας. Οι ημίονοι αντικαταστάθηκαν με καρότσες και η διαδρομή μειώθηκε σε 10 ώρες. Το 1891 η πόλη συνδέθηκε σιδηροδρομικώς με την Αθήνα.

Πρώτος δήμαρχος της πόλης υπήρξε ο Γιαννάκος Πετρινός, ο οποίος ασχολήθηκε με τον εξωραϊσμό της πόλης και   κατασκεύασε και δεντροφύτεψε την κεντρική πλατεία το 1835.  Το 1858 ο δήμαρχος Σωτήριος Λαγοπάτης δημιούργησε την πλατεία Άρεως στη θέση που ήταν το σαράι και άλλα κτίρια των Τούρκων. Επί δημαρχίας μάλιστα του ανιψιού του Νικόλαου Λαγοπάτη (1899-1903) ιδρύθηκε το δημοτικό πάρκο και ηλεκτροφωτίστηκε την πόλη. Λίγο αργότερα ο Σύνδεσμος Φιλοδένδρων διαμόρφωσε το πάρκο στην πλατεία Άρεως.

Την 21^η Μαΐου του 1913 λειτούργησε το Δημοτικό Νοσοκομείο “Ευαγγελίστρια”, το οποίο άρχισε να κτίζεται  τον Ιούλιο του 1896 με σχέδια νεοκλασικού ρυθμού του Ε. Τσίλερ. Αργότερα, το 1951, το νοσοκομείο μεταφέρθηκε στο Παναρκαδικό Νοσοκομείο. Σήμερα στο κτίριο αυτό στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης.

Νεότεροι Χρόνοι

Την περίοδο της Γερμανικής κατοχής η πόλη ακολούθησε τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Η Γερμανική Διοίκηση που εγκαταστάθηκε στην Τρίπολη ασχολήθηκε με την πάταξη κάθε αντίδρασης και την εξουδετέρωση κάθε εστίας αντιστασιακής δράσης. Η οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή μαράζωσε και επακολούθησαν φτώχια, διωγμοί  και πολλά δεινά για τους κατοίκους. Πολλοί Αρκάδες και ειδικότερα Τριπολίτες προσχώρησαν στην Εθνική Αντίσταση κύρια στις γραμμές της ΕΠΟΝ και του ΕΛΑΣ, είτε φεύγοντας για το βουνό είτε βοηθώντας κρυφά την Αντίσταση  μέσα από την πόλη.

Η αντιστασιακή δράση στην Αρκαδία και τα επιτυχή χτυπήματα των ανταρτών κατά των Γερμανών οδήγησαν τη Γερμανική διοίκηση σε σκληρά αντίποινα. Έτσι πολλοί Τριπολίτες εκτελέστηκαν  στην πόλη και στα περίχωρα. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι ο απαγχονισμός της οδού Ταξιαρχών και ο τουφεκισμός 39  πατριωτών από την Αρκαδία και Μεσσηνία στο ρέμα του ναού του Αϊ-Θανάση (τοποθεσία που βρίσκεται ανάμεσα στις φυλακές και στο 11ο Σύνταγμα Πεζικού) τα χαράματα της πρωτομαγιάς του 1944. Οι πατριώτες που οδηγούντο στους τόπους της θυσίας είτε προήρχοντο από τις φυλακές, είτε κρατούνταν στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου Τρίπολης, είτε είχαν συλληφθεί τυχαία στις περιοχές όπου εκδηλωνόταν αντιστασιακή δράση μετά από διαταγές της γερμανικής διοίκησης. Ενδεικτικά, ανάμεσα στους εκτελεσθέντες στην δεύτερη περίπτωση ήταν και η Καίτη Μιχαλοπούλου, Τριπολίτισα με έντονη προσωπικότητα και πλούσια δράση στην κοινωνία της Τρίπολης. Το Εργατικό Κέντρο Αρκαδίας όπως και άλλοι φορείς, τιμώντας τους πατριώτες που θυσιάστηκαν,  έχει αναγείρει ηρώα στην πόλη. Για τις παραπάνω περιπτώσεις το ένα στην βρίσκεται στην πλατεία Ανεξαρτησίας,   ενώ το άλλο είναι στην πίσω πλευρά του νεκροταφείου του Αϊ-Θανάση.

Όταν αποχώρησαν οι Γερμανοί από την Τρίπολη, η πόλη έμεινε στη κατοχή των Ταγμάτων Ασφαλείας, υπό τον συνταγματάρχη Δ. Παπαδόγγονα. Για την αποφυγή αιματοχυσίας ανάλογη με εκείνες της Καλαμάτας του Μελιγαλά, των Γαργαλιάνων και του Πύργου, μεσολάβησε ο τότε υπουργός και μετέπειτα πρωθυπουργούς Π. Κανελλόπουλος, που πρόσφατα είχε έλθει από τη Μέση Ανατολή με αποτέλεσμα να επέλθει συμβιβασμός και έτσι η πόλη παραδόθηκε στον ΕΛΛΑΣ που εισήλθε στην πόλη. Την απελευθέρωση της Τρίπολης γιόρτασε ο λαός με επικεφαλής τον Π. Κανελλόπουλο και τον Άρη Βελουχιώτη. Ο διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας, Δ. .Παπαδόγγονας είχε στο μεταξύ φυγαδευθεί στα νησιά του Αργοσαρωνικού. 

 Ι.Α