Του Νικόλαου Ι. Κωστάρα

Ύμνοι στη Θάλασσα και τη Ναυτική Ελλάδα

«Ποντίων κυμάτων ανάριθμον γέλασμα»
«Αισχύλος»

       Θάλασσα, πέλαγος, πόντος, ωκεανός. Λέξεις συνώνυμες, που κλείνουν την μια και μοναδική ουσία της γαλανής ρευστής απεραντοσύνης και συμβολίζουν ταυτόχρονα όλη τη μαγεία και το μυστήριο, τις ορμές, τη βασανιστική πάλη μα και τα γαληνέματα μ' όλες τις φουσκοκύματες μορφές της πολυτάραχης ανθρώπινης ψυχής, από την οποίαν ξεκίνησε ο άνθρωπος. «Εστί δ' ειπείν ως ειμί θάλαττα ην, πάντων αν αγριώτατον ζώον κανδεέστατον ο άνθρωπος ην» (Πλούταρχος).

       Η θάλασσα κρατεί και δείχνει στους λαούς από την πρώτη αυγή της ιστορίας τ' ολόχρυσο σκήπτρο της βασιλείας του κόσμου. Οι μεγάλοι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν στις χώρες εκείνες που ήταν άρρηκτα συνδεμένες με την θάλασσα. Η θάλασσα αποτελεί την πιο σημαντική φυσική οδό επικοινωνίας μεταξύ των λαών.

       Λίκνο της θεότητας και της ζωής είναι η θάλασσα γιατί η αρχέγονη μήτρα της ζωής βρίσκεται στη θάλασσα, όπως την καθόρισε ο μακρινός μας πρόγονος Θαλής ο Μιλήσιος. «Ύδωρ αρχή της Φύσεως» ενώ ο Φερεκύδης υποστηρίζει «Αρχή όλων ύδωρ». Η ιστορία του νερού αρχίζει με την ιστορία του ανθρώπου. Όπως αναφέρει ο μεγάλος Όμηρος «ωκεανός θεών γένεσις» και επεξηγεί ότι τα ρεύματα του ποταμού ωκεανού υφίσταται ως πηγή υπάρξεως όλων των όντων. «Ποταμοίο ρέεθρα ωκεανοίο, ός περ γένεσις πάντεσσι τέτυκται» (Ιλιάς Ξ 246) γιατί τα ποτάμια και οι λίμνες είναι ρίζες του ωκεανού. Άλλωστε και ο Μέγας Ναπολέων έλεγε: «Η θάλασσα είναι ποτάμι με άπειρα κινητά γεφύρια - τα καράβια».

       Όπως και στη Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης γράφεται «Και εκάλεσεν ο Θεός την ξηράν Γη και το σύναγμα των υδάτων εκάλεσε θάλασσας- και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν». Με τον Δαυίδ να ψάλλει: «Αύτη η θάλασσα. η μεγάλη και ευρύχωρος!»

       Κατά την Ελληνική Μυθολογία η θεά θάλασσα ήταν κόρη του Αιθέρα και της Ημέρας, αδελφή της Γης και του Ουρανού και μητέρα της Αφροδίτης. Ένα χάλκινο άγαλμα της θεάς θάλασσας βρισκόταν στο Ναό του Ποσειδώνα στην αρχαία Κόρινθο. Ήταν μια λαμπερή θεότητα με την ουρανόφωτη θωριά βασισμένη σε ένα σύμπλεγμα του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, που κρατούσε στην αγκαλιά της την κόρη της Αφροδίτη, ενώ ολόγυρά της την περιστοίχιζαν Νηρηίδες, κόρες του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας. Ο «άλιος γέρων» Νηρέας γεννήθηκε στον Πόντον και την Γη, ο δε μυριόμορφος θεός Πρωτέας και ο Τρίτωνας, ο σαλπιγκτής της θάλασσας, γεννήθησαν από τη νύμφη Αμφιτρίτη και τον Ποσειδώνα, τον θεόν της θάλασσας, τον Πελάγιον, τον Πόντιον, τον Βύθιον, τον Ναυμέδοντα, τον Ασφάλειον, τον Ενοσίχθονα αλλά και αμφικτιονικόν θεόν.

«Χαίρε Ποσειδών, γαιήοχε κυανοχαίτα και μάκαρ ευμενές ήτορ έχων πλέουσιν άρηγε» (Χαιρετισμό από τους Ορφικούς Ύμνους).

       Στους Ορφικούς Ύμνους «Ποντία Δαίμον» αποκαλείται η Φύση, δηλαδή η θαλάσσια θεότητα. Μάλιστα η θεά θάλασσα που είναι αφρόεσσα, βαθύκολπος, ηχήεσσα, ιχθυόεσσα, πολύσφοιβος, αναπεπταμένη, αβυσσαία, φρίσσουσα, πολυκύμαντος, βορεόπληκτος, αδάμαστη, μυθώδης, παντοδύναμη και κρύβει μέσα της το ανεπάντεχο, το παράξενο και το άγνωστο, μέσα σ' ένα μυστήριο σαν μυστήριο του Υπερπέραν ... «Ο απείρων, ευρύς μέλας ατρύγετος πόντος» του Ομήρου, «όποτε πνεύμα εκ πόντου είη». Πιο πέρα όμως από τους μύθους ακούγεται η ζωντανή φωνή της ιστορίας, που μιλά για τον ακατάλυτο δεσμό του ελληνικού χώρου με τη θάλασσα και μιλά για πραγματικά περιστατικά, για απαράμιλλα σε μεγαλείο γεγονότα που δείχνουν πως ο ελληνικός λαός έχει ζυμωθεί με την αρμύρα της. Οι μύθοι της θάλασσας έχουν να μιλήσουν για δράκους και γοργόνες, που δεν ήτανε παρά η οξυδέρκεια   -   και   η   γνώσις   -   που   αναδύεται   μέσα   από   το   θρύλο   και   τη πραγματικότητα, όπως η αναδυόμενη Αφροδίτη από τα γαλανά κύματα της ελληνικής θάλασσας. Αλλά και η «Ελλάδα αναδύεται από το κύμα σαν καράβι φανταστικό που ταξιδεύει αδιάκοπα ενώ κυλούν οι αιώνες κυρίαρχο στη γαλήνη και στη θύελλα» (Κ. Χατζηπατέρας,  «Ελλάς και θάλασσα»).

Την συνέχεια διαβάστε την σε μορφή pdf πατώντας εδώ

Arcadians
Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2011