Ο χρόνος αμείλικτος κι ο δρόμος της επιστροφής μέσα από τα χωριά Λύκαιο και Λυκόσουρα αρκετά δύσκολος. Η επόμενη στάση ο ναός της Δέσποινας. “Ο πλάστης Δαμοφών έδωσε εδώ, με το δικό του τρόπο, το μήνυμα. Η μεγάλη Μητέρα-Θεά ζει, σε πείσμα του ανταγωνιστή της αρσενικού πάρεδρου, φορέα της πατριαρχίας. Κάθεται μεγαλόπρεπα στον θρόνο της, με την θεά Δήμητρα στο πλάι της. Η Δέσποινα η “μεγάλη κυρία” με το σκήπτρο στο ένα της χέρι και την κίστη, των ελευσίνιων μυστηρίων, στο άλλο.

Ο Παυσανίας γνωρίζει ποιο ήταν το πραγματικό της όνομα, αλλά φοβάται να γράψει γι’ αυτό σε αμύητους. Οι Αρκάδες προσφέρουν, στο ιερό της, όλων των ημερών δέντρων τους καρπούς, εκτός από τα ρόδια. Τόπος, και αυτός, παραφορτωμένος με δύναμη. Και εδώ, πολλά είναι τα παράδοξα, που συμβαίνουν. Καθώς κανείς βγαίνει από το ναό, έχει στα δεξιά του, προσαρμοσμένο στον τοίχο, ένα καθρέπτη, κοιτάζοντας κανείς σ’ αυτόν βλέπει τον εαυτό του, πολύ αμυδρά ή καθόλου. Εδώ, έχουμε πάλι να κάνουμε, όπως και στο ιερό του Λυκαίου Δία, μ’ ένα, ίσως, μήνυμα θανάτου. Είναι γνωστή στους αρχαίους προγόνους μας η δοξασία, ότι το να μην βλέπει κανείς στον καθρέπτη την όψη του σημαίνει πως έχασε πια την ψυχή του.

Κατά την διάρκεια δε της θυσίας, δεν αποκόπτουν τον λαιμό του θύματος, όπως στις άλλες θυσίες. Κόβει ο καθένας ένα μέλος του θύματος, όποιο τύχει. Εδώ, δεν ξέρω αν ο Παυσανίας υπονοεί Διονυσιακού τύπου τεμαχισμό και ωμοφαγία, αλλά κάτι τέτοιο, με τον τρόπο που περιγράφεται, είναι πιθανό.

Οι λάτρεις, στο ιερό της Δέσποινας, μπαίνοντας, αφήνανε όλα τα πολύτιμα κοσμήματα που φορούσαν έξω από το ιερό, εκτός αν ήθελαν να τα αφιερώσουν στην θεά. Έμπαιναν δε στο ιερό ξυπόλητοι και με τα μαλλιά λυμένα. Ο κανονισμός αυτός, δεν θα ήταν τυχαίος, αλλά μάλλον θα υπηρετούσε αρχέγονες δοξασίες. Ο λάτρης, ξυπόλητος ερχόταν σε άμεση επαφή με την γη, αντλώντας δύναμη από την δύναμή της και από τις αναγεννητικές ιδιότητές της αφενός και, αφετέρου, μέσω των ποδιών του, έδιωχνε στη γη τις διάφορες αρρώστιες ή μιάσματα. Τα δε μαλλιά, όπως στις περισσότερες λατρείες, έπρεπε να είναι λυτά, γιατί η ύπαρξη κόμπου σήμαινε εμπόδιο. Σήμαινε συνεπώς, όχι ομαλή διεξαγωγή της ιεροτελεστίας. Ξεμένει η συνήθεια αυτή, μέχρι τις ημέρες μας, στα έθιμα του θανάτου και στα δικά μας μέρη. Έτσι, όταν έβαζαν το νεκρό στο σάβανο “και αφού τον τύλιγαν καλά, πρόσεχαν να μην κάνουν δέσιμο ή κόμπο πουθενά, γιατί, λέει τότε, ο νεκρός δένεται και δεν λιώνει”.

Κάπου εδώ γύρω βρισκόταν κατά την αρχαιότητα και η Λυκόσουρα.... “Από τις πόλεις δε, όσες εμφάνισε η γη στην ήπειρο ή στα νησιά, η Λυκόσουρα είναι η αρχαιότερη, και αυτή είδε πρώτη ο ήλιος, από αυτή δε εδώ έχουν μάθει οι άλλοι άνθρωποι να φτιάχνουν πόλεις”. (Παυσ. Η΄ 38.Ι) ...όμως η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έφτασε ποτέ σ’ αυτήν γιατί σίγησε όταν άρχισε, πριν εκατό χρόνια. Ας ελπίσουμε ότι ο αρχαιολόγος του μέλλοντος θα ασχοληθεί και μαζί της. Στην κορυφή του λόφου, πάνω από το Ναό ευρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο. Ένα κτίσμα του 1890 που φιλοξενεί τα ευρήματα της περιοχής, όσα δεν πήραν σε άλλα μεγάλα μουσεία.

Η μέρα κοντεύει στο τέλος της και απομένει η Αγία Θεοδώρα, η κατάληξη αυτής της αναζήτησης. Η διαδρομή αποζημιώνει πλουσιοπάροχα με τις ομορφιές του τοπίου. Ο ουρανός αρχίζει να παίρνει το χρυσορόδινο του δειλινού, καθώς ο δρόμος περνά μέσα από το πανέμορφο παραδοσιακό Ίσαρι και σε μισή ώρα περίπου, γλιστρώντας απαλά στην κατηφοριά, ανάμεσα στο πυκνό δάσος από θεόρατες βελανιδιές προσεγγίζει το ναϊδριο.

Το τοπίο ειδυλλιακό. Μα όσο κανείς πλησιάζει, η ένταση του χώρου, το μυστήριο του μύθου και το βουητό των νερών που αναβλύζουν από τα θεμέλια της εκκλησίας τον κάνουν να αισθάνεται δέος. Τα γόνατα τρέμουν και άθελα έρχεται στο νου η προσευχή της Αγίας... “…κάνε Κύριε στο μνήμα μου να φυτρώσουν δέντρα που να μαρτυρούν την προστασία σου στην αγνότητά μου. Και το αίμα μου να γίνει νερό και να ποτίζει. Αμήν”

Η αλήθεια χάνεται στο χρόνο, και μαζί με τη λαϊκή φαντασία γίνεται θρύλος, παράδοση.

Είναι η Αγία Θεοδώρα ο “καπετάν Θοδωρής” που κατατάχτηκε στο στρατό του Βυζαντίου για να καλύψει τις υποχρεώσεις της οικογενείας “του” και εκεί κατηγορήθηκε άδικα για πράξεις άνομες και θανατώθηκε στο σημείο αυτό; (Επισκ. Θεόφιλου Μητροπολίτου Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως “Η Αγία Θεοδώρα του Βάστα Μεγαλοπόλεως”)

Είναι η Αγία Θεοδώρα, η Αυγούστα Θεοδώρα, κόρη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η΄ της μακεδονικής δυναστείας, που λένε πως βασίλεψε σαν άνδρας από το 1055 μέχρι το 1056 οπότε αρρώστησε βαριά και πέθανε, κατά τους ισχυρισμούς του Μιχαήλ ΣΤ΄ του Στρατιωτικού που την διαδέχθηκε με κίνημα, που κατ’ άλλους εικάζεται ότι δολοφόνησε και έθαψε εδώ; (Αθ. Μπάκα, “Θεοδώρα, Βασίλισσα – Σεβαστή – Αυγούστα & Αγία. Εκκλησία – Μνημείον εις Βάστα Αρκαδίας”)

Όπως και να ’χει, μπροστά μας υπάρχει μια συγκλονιστική πραγματικότητα! Δεκαεφτά πελώρια δένδρα φυτρωμένα πάνω στη στέγη του μικρού ναΐσκου που χρονολογείται από το 1100 μ. χ. Είναι θαύμα της πίστης ή θαύμα της φύσης; Μα μου φαίνεται πως αυτό δεν έχει καμιά σημασία. Έτσι ή αλλιώς, είναι ο Θεός!

Οι σκιές μακραίνουνε και ο ουρανός παίρνει το βαθύτερο μενεξεδί του. Σε λίγο θα πέσει το σκοτάδι. Η αναζήτηση στο Λύκαιο, στο όρος του φωτός, τελειώνει κάπου εδώ...

Όμως, πέρα από την γλύκα της κούρασης από το δρόμο, την υπερένταση και την γρήγορη εναλλαγή των εικόνων. Πέρα από την υπερφόρτιση του νου από την πληθώρα των γνώσεων που κατέγραψε. Το σίγουρο είναι ότι στη διαδρομή αυτή από το φαράγγι του Λούσιου, την Ιερή Κορυφή μέχρι την Αγία Θεοδώρα Βάστα, συναντά κανείς το Θεό. Βρίσκει τις απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα. Μυείται στις απλές αλήθειες της ζωής. Μετουσιώνει την ομορφιά, την ενέργεια και το μυστήριο του χώρου σε φως πνευματικό... Μ’ έναν όρο. Να έχει την ψυχή του ανοιχτή!

Ι.Α
Σημείωση : Από την εφημερίδα Τα Νέα της Μεγαλόπολης